Czym był łokieć prętowy?
DE EN PL
Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

Pasaż Wiedzy

Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

Czym był łokieć prętowy? Witold Maisel źródło: Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 1969/2
44_karta tytulowa do rozdzialu ekonomiki ziemianskiej haura.jpg

W dawnej Rzeczypospolitej stosowano wiele rozmaitych miar i wag. Własne, odrębne systemy posiadało nawet każde większe miasto. Także XVI-wieczny Kalisz nie był pod tym względem wyjątkiem. Zachowało się, zapisane na przedniej okładce jednej z tamtejszych ksiąg wójtowskich, krótkie wyjaśnienie miar obowiązujących wówczas w mieście, zatytułowane „Proporcyja łokci, prętów, morgów i włóki”. Znalazły się tam oryginalne, lokalne nazwy wymienionych, powszechnych jednostek pomiarowych.

”Łokieć” był podstawową, dawną miarą długości, wynoszącą 576 milimetrów. Kaliskie łokcie służące do pomiarów gruntu (w „pomierze ziemnej”) były zróżnicowane w zależności od sposobu zastosowania. W dokumencie wyróżniono i opisano trzy ich rodzaje: „kupieckie”, „prętowe” i „ziemne”. Łokieć kupiecki to ten, „wzdłuż, którym mierzą”. Łokieć prętowy to „pół ósma łokcia kupieckich wzdłuż a jeden poprzecz”. Łokieć ziemny tworzyło zaś „prętowych dziesięć wzdłuż a kupiecki poprzek jeden”. Natomiast siedemdziesiąt pięć łokci kupieckich albo dziesięć łokci prętowych tworzyło „sznur”. Sznur był równy 43,2 metra.

Miarą długości były też „pręty”. Jeden pręt wynosił około 4,5 metra. W instrukcji kaliskiej wyróżniono dwa rodzaje prętów: „ciągnione” i „ziemne”. Te pierwsze nazywane były inaczej prętami mierniczymi, grabarskimi, na Mazowszu zaś kopanymi. Na jeden przypadało trzydzieści dwa łokcie wzdłuż, „w poprzek ośm, w głębię jeden”. Pręt ziemny tworzył „sznur wzdłuż a poprzek pręt” lub „pół ósma łokci kupieckich”. Trzydzieści prętów ziemnych czyniło morgę. Morga to miara powierzchni gruntu, która wynosiła przeciętnie 56 arów.  Trzydzieści mórg tworzyło jedną włókę, czyli 16,8 hektara.

Informujemy, iż w celu optymalizacji treści dostępnych na naszej stronie internetowej oraz dostosowania ich do Państwa indywidualnych potrzeb korzystamy z informacji zapisanych za pomocą plików cookies na urządzeniach końcowych Użytkowników. Pliki cookies mogą Państwo kontrolować za pomocą ustawień swojej przeglądarki internetowej. Dalsze korzystanie z naszej strony internetowej, bez zmiany ustawień przeglądarki internetowej oznacza, iż akceptują Państwo stosowanie plików cookies. Potwierdzam, że aktualne ustawienia mojej przeglądarki są zgodne z moimi preferencjami w zakresie stosowania plików cookies. Celem uzyskania pełnej wiedzy i komfortu w odniesieniu do używania przez nas plików cookies prosimy o zapoznanie się z naszą Polityką prywatności.

✓ Rozumiem