|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Jest w tym polski ubiorze coś marsowego, surowego i charakterystycznego, a jednak nie budzi sprzeciwu. Stanowi on bowiem jakiś wyłom w nudnej i mdłej jednolitości, charakteryzującej wygląd zewnętrzny mieszkańców Europy, którzy w trakcie bieżącego stulecia niemal zupełnie zatracili narodowe odrębności strojów.
Anglik Nathaniel William Wraxhall, 1778 r.W osiemnastowiecznej Polsce obok ubiorów cudzoziemskich noszono ubiory według mody polskiej. Na ubiór narodowy składał się żupan i nakładany na niego kontusz. Żupan charakteryzował się prostym krojem, zachodzącymi z przodu na siebie połami, długimi, wąskimi rękawami z wywijanymi mankietami i w zależności od mody niższym lub wyższym stojącym kołnierzem. Żupany szyto z lekkich tkanin, m. in. jedwabi produkowanych w polskich manufakturach w Grodnie lub Słucku. Czasem dla oszczędności plecy żupana krojono z płótna lub gorszej tkaniny. Na żupan zakładano kontusz, zapinany z przodu, o długich, rozcinanych rękawach i stojącym, wykładanym kołnierzu. Charakterystyczny dla kroju kontusza był tzw. słup, który tworzył pas tkaniny biegnący na plecach od góry aż do dołu, podczas gdy po bokach plecy były w talii odcinane i poszerzane marszczonymi fałdami. Kontusze bardzo często szyto z wełnianego sukna. Rozcinane rękawy podszywano tkaniną w kontrastowym kolorze lub tą samą, z której uszyty był noszony do kontusza żupan.
Kontusze i żupany dekorowano często obszyciami z galonu, czyli ozdobnej taśmy i zapinano na guzy z cennego kruszcu, srebra i złota, w które wprawiano szlachetne kamienie lub prostsze, ze skręconego sznureczka, tzw. szmuklerskiej roboty. Uzupełnieniem ubioru narodowego był jedwabny, długi, szeroki pas o barwnej dekoracji.
Do ubioru kontuszowego szlachta nosiła buty o miękkich cholewach, sięgających z tyłu do pól łydki, z przodu do kolan, ze skórki safianowej, w kolorze żółtym lub czerwonym. Do ubiorów skromniejszych ze skóry kozłowej lub cielęcej, wyprawianej na kolor czarny. Spodnie kryły się całkowicie pod ubiorem. Nadal noszone były sukienne, stosunkowo wąskie portki lub wschodnie, obszerne szarawary.
O modzie polskiej w ostatnich latach panowania Augusta III tak pisze Józef Kitowicz:
moda wcale przystojna, ani zbyt kusa, ani zbyt długa. Krój w cale przystojny, niezbyt opięty, niezbyt fałdzisty, rękawy gładkie, wyłogi na przedzie kontusza obdłużne i wyloty u rękawów takież, dosyć żupana na widok wystawiające […]. Koszule nastały z kołnierzami wąsko na żupanowy kołnierz wykładanymi, takież kołnierzyki (mankiety) u rękawów koszuli na wierzch żupana wywijane, szpinkami metalowymi a u panów wielkich perłowymi albo diamentowymi zapinane
J. Kitowicz|
|
|
|
Tureckie i perskie pasy były rozmaite, dłuższe i krótsze, szersze i węższe, sute i ordynaryjne, wszystkie jedwabne, rozmaitych kolorów i deseniów; srebrem i złotem bogato i skąpo przerabiane.[…] Nastały potem pasy słuckie, bogactwem i pięknością perskim i tureckim bynajmniej nie ustępujące.
J. KitowiczUzupełnieniem ubioru narodowego był jedwabny, długi, szeroki pas o barwnej dekoracji. Moda na pasy jedwabne przyszła ze Wschodu, skąd je sprowadzano, a wkrótce także produkowano w polskich manufakturach m. in. w Słucku, w Warszawie, w Krakowie, opierając się na wschodnich wzorach i technologii tamtejszych tkaczy. Najcenniejsze pasy tkane były z użyciem nici srebrnych lub złotych. Końce pasów dekorowano dodatkowo doszywaną złotą lub srebrną frędzlą. Obok pasów tkanych noszono w Polsce także pasy haftowane, wykonywane przez żony i córki dla mężów i ojców, a także dla narzeczonych. Z czasem, kiedy pasy tkane były coraz bardziej dostępne, choć nadal bardzo kosztowne, pasy haftowane nosili zwykle mniej zamożni panowie.
Pasy kontuszowe produkowane w polskich manufakturach były dekorowane w ten sposób, by można je było nosić nawet w czterech wariantach kolorystycznych. Pólka biegnące w poprzek środka pasa oraz obrzeżenia zdobił najczęściej motyw wici kwiatowej, w której można często rozpoznać róże, goździki, irysy, niezapominajki. Znajdujące się na końcach pasa głowy zdobiły najczęściej motywy krzaczków lub bukiecików kwiatowych.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
Tkaniny jedwabne sprowadzane ze Wschodu, w których gustowali panowie noszący ubiory narodowe, miały charakterystyczne desenie podobne do wzorów z pasów kontuszowych. Były to drobne krzaczki kwiatowe, często goździki, hiacynty lub tulipany- kwiaty najczęściej spotykane we wzorach tkanin tureckich czy perskich. Gałązki kwiatów zwykle były lekko wygięte, a kwiaty przedstawiano w przekroju w bocznym ujęciu.
|
|
Tkaniny jedwabne przeznaczone na żupany produkowano w Polsce w tych samych manufakturach co pasy lub sprowadzano je ze Wschodu. Zwykle były to tkaniny jedwabne lite, czyli przetykane złotą lub srebrną nicią, ze wzorem pasków i umieszczonych pomiędzy nimi rzutów drobnych gałązek. Najpopularniejsze były tkaniny w odcieniach łososiowego ciemnego różu czy czerwieni, które określano karmazynowymi. Żupany i kontusze obszywano złoto i srebrnolitymi galonami produkowanymi w persjarniach. W muzealnych zbiorach zachowały się piękne przykłady galonów wyprodukowanych w Słucku i Grodnie.
|
|
