Pieniądze na terenach polskich w czasach zaborów
DE EN PL
Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

Pasaż Wiedzy

Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

Pieniądze na terenach polskich w czasach zaborów Wojciech Kalwat
maria teresa krajcarówka awers.JPG
maria teresa krajcarówka rewers.JPG

W wyniku rozbiorów kraju mieszkańcy Rzeczypospolitej stali się poddanymi władców Austrii, Prus i Rosji. Zmieniając przynależność państwową, Polacy musieli się przystosować do zaborczych systemów pieniężnych. Polskie pieniądze były wyławiane z obiegu i przetapiane, jednak ludność jeszcze długo posługiwała się pieniędzmi Stanisława Augusta i przeliczała walutę trzech absolutnych monarchii na dawne polskie złote.

Zaborcy, by umożliwić polskiej ludności przystosowanie się do nowej sytuacji monetarnej, produkowali specjalne pieniądze dla zrabowanych ziem. Taki charakter miały monety cesarzowej Marii Teresy dla Księstwa Oświęcimsko-Zatorskiego, bite w latach 1774-1776. Do obiegu trafiły srebrne 30 i 15 krajcarówki, które odpowiadały odpowiednio polskim dwuzłotówkom i złotówkom oraz miedziane szelągi (szylingi), warte 1/3 grosza polskiego.

Oprócz monet oświęcimsko-zatorskich, w Galicji wybito miedziane monety o wartości 1 i 3 groszy. Pieniądze te stanowią ciekawy przykład działania politycznego i gospodarczego. W 1794 roku zaborcy dążyli do opanowania kolejnych obszarów Rzeczypospolitej. Dla działających na tym obszarze wojsk wyprodukowano tzw. monety wojskowe. Co ciekawe zostały one wybite z polska nazwą (grosze polskie) i według polskiej stopy menniczej. Monety te przeznaczone na żołd dla wojska miały ułatwić ich przyjmowanie przez polską ludność. Po upadku insurekcji wojskowe grosze wycofano z obiegu.

Monety dla Prus Południowych

Monety króla Prus cieszyły się złą reputacją wśród nowych jego polskich poddanych zamieszkujących tzw. Prusy Południowe. Dla nich właśnie, niejako dla oswojenia z pruskim systemem pieniężnym, wybito miedziane monety (trojaki, grosze, półgrosze, szelągi) według stanisławowskiej stopy menniczej.

Księstwo Warszawskie

W wyniku wojen napoleońskich udało się na parę lat odtworzyć polskie państwo pod nazwą Księstwo Warszawskie. Panujący w nim kryzys, pogłębiały obciążenia dla wojska, konieczność spłaty tzw. sum bajońskich, czyli olbrzymich zobowiązań finansowych wobec Napoleona i chaos monetarny. Dominujące na rynku pieniądze pruskie od 1810 roku były wymieniane na monety i banknoty Księstwa Warszawskiego. Wszystkie monety księstwa posiadają umiarkowany, ale elegancki kształt plastyczny utrzymany w stylu empire. Na rewersach wszystkich monet ukazany jest polsko-saski herb państwa. Na awersach widoczne jest popiersie Fryderyka Augusta Wettina lub nominał monety.

Złote zamienione w ruble

Przegrana kampania moskiewska Napoleona spowodowała likwidację Księstwa Warszawskiego. Jego terytorium mocą kongresu wiedeńskiego zostało na nowo podzielone. W przyporządkowanym Prusom Wielkim Księstwie Poznańskim, prócz pruskiej waluty wprowadzono niewielką ilość miedzianych groszy i trojaków Wielkiego Księstwa Poznańskiego.

W nowoutworzonym Wolnym Mieście Krakowie w 1835 roku puszczono w obieg srebrne złotówki i monety dziesięcio- i pięciogroszowe. Na rewersach tych monet widnieje ukoronowany herb miasta Krakowa.

grosz z czasów królestwa polskiego.JPG

Z trzeciej, największej części Księstwa Warszawskiego, zostało utworzone Królestwo Polskie. Było ono związane z Rosją unią personalną, a każdorazowy car był królem Polski. Wprowadzono nowy system monetarny. Bezpowrotnie zniknęły talary, a pozostały złote i grosze. Sytuacja ekonomiczna Królestwa Polskiego bezpośrednio po kongresie wiedeńskim była bardzo trudna. Nie pomogły reformy Stanisława Staszica mające doprowadzić do uprzemysłowienia państwa. Rozchwiany stan finansów uspokoił dopiero książę Ksawery Drucki-Lubecki. Zrównoważył budżet, bezwzględnie wybierał podatki, a zniesienie granicy celnej z cesarstwem doprowadziło do rozwoju gospodarki. Ukoronowaniem jego wysiłków było utworzenie Banku Polskiego. Prócz zadań emisyjnych (puszczono w obieg banknoty − bilety kasowe), lokowania depozytów, udzielaniem kredytów, miał − co robił − prowadzić politykę zmierzającą do rozwoju gospodarczego. Po upadku powstania listopadowego Bank Polski był jedną z instytucji świadczących o odrębności Królestwa Polskiego od cesarstwa. Dlatego też był poddany stopniowej rusyfikacji, a następnie jego likwidacji w latach osiemdziesiątych XIX wieku.

Wybuch powstania listopadowego nie zmienił zasadniczo systemu walutowego. Uległ zmianie także plastyczny kształt monet. Zniknął herb królestwa kongresowego – czarny carski dwugłowy orzeł, na piersi którego widniał biały polski orzeł. Jego miejsce zastąpiła ukoronowana tarcza herbowa z polskim Orłem i litewską Pogonią. Po upadku powstania listopadowego stopniowo likwidowano niezależność polityczną i gospodarczą Królestwa Polskiego. Pierwszym etapem było wprowadzenie dwujęzycznych napisów (po polsku i rosyjsku) na srebrnych monetach królestwa. Jedynie na monetach zdawkowych (1, 3, 5, 10 groszy) do 1841 roku napisy były w języku polskim. Na dodatek z piersi czarnego dwugłowego orła zniknął polski orzeł, którego zastąpił święty Jerzy. Kształt plastyczny pieniędzy także nawiązywał do rosyjskiej waluty (monety bezportretowe, wyłącznie z napisami).

15 kopiejek awers.JPG

Zupełne zlikwidowanie odrębności monetarnej Królestwa Polskiego nastąpiło w latach czterdziestych i pięćdziesiątych XIX wieku. Obowiązującą walutą został rubel, który dzielił się na 100 kopiejek.

Informujemy, iż w celu optymalizacji treści dostępnych na naszej stronie internetowej oraz dostosowania ich do Państwa indywidualnych potrzeb korzystamy z informacji zapisanych za pomocą plików cookies na urządzeniach końcowych Użytkowników. Pliki cookies mogą Państwo kontrolować za pomocą ustawień swojej przeglądarki internetowej. Dalsze korzystanie z naszej strony internetowej, bez zmiany ustawień przeglądarki internetowej oznacza, iż akceptują Państwo stosowanie plików cookies. Potwierdzam, że aktualne ustawienia mojej przeglądarki są zgodne z moimi preferencjami w zakresie stosowania plików cookies. Celem uzyskania pełnej wiedzy i komfortu w odniesieniu do używania przez nas plików cookies prosimy o zapoznanie się z naszą Polityką prywatności.

✓ Rozumiem