© Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie
Silva Rerum   Silva Rerum

Gałązka oliwna

Na ilustracji widać hydrię czerwonofigurową z IV wieku p.n.e.  Naczynie to pochodzi z kolekcji Stanisława Kostki Potockiego, który zakupił je w okolicach Neapolu, gdzie prowadził badania archeologiczne. W 1805 roku Potocki udostępnił swoje zbiory publiczności  tworząc Muzeum Wilanowskie. 

"Owiniętą” wokół szyjki  naczynia gałązkę oliwną można rozpoznać przede wszystkim po charakterystycznym ułożeniu liści - u oliwki są one osadzone na łodydze najczęściej parami (naprzeciwlegle). Wygląd liści jest również typowy dla oliwki – długie i dość wąskie blaszki liściowe mają dobrze widoczny nerw środkowy, wyraźnie podkreślony przez twórcę ornamentu.

 

 

Także niewielkie wieńce na kraterze czerwonofigurowym z IV wieku p.n.e.  (pochodzącym z kolekcji Stanisława Kostki Potockiego), widoczne na głowach Dionizosa i satyra oraz w ręku menady (choć z kultem dionizyjskim była raczej związana winorośl właściwa Vitis vinifera) można uznać za oliwne - widoczne jest naprzeciwległe ułożenie liści. Trzeba jednak przyznać, że identyfikacja tych motywów byłaby łatwiejsza, gdyby artysta zechciał uwzględnić w nich owoce.

 

 

Jajowate, zwisające na długich szypułach oliwki są najbardziej charakterystycznym, wręcz „diagnostycznym” elementem starożytnych przedstawień Olea europaea  . Uprawę oliwki europejskiej Olea europaea rozpoczęto prawdopodobnie na obszarze Palestyny co najmniej 3 tys. lat p.n.e. Obecnie drzewo to jest uprawiane głównie w krajach śródziemnomorskich. Znakomitą większość owoców wykorzystuje się do tłoczenia oliwy, a tylko 6% globalnej produkcji przeznacza się do wyrobu oliwek kiszonych, spożywanych jako dodatek do potraw.

Jako atrybut m.in. Ateny, Zeusa, Apollina, Fauna, Demeter i Persefony oraz Jowisza i Minerwy, drzewo oliwne ma bardzo wiele znaczeń symbolicznych - np. pokój, chwała, płodność, błogosławieństwo, czystość, skromność, mądrość, sprawiedliwość, honor. Wieńcami uplecionymi z dzikiej oliwki - oleastru, według niektórych autorów uznawanego za dzikiego przodka oliwki europejskiej (choć są także autorzy, którzy wskazują na mieszańcowe pochodzenie Olea europaea), dekorowano skronie zwycięzców igrzysk olimpijskich. Do zwyczaju dekorowania zwycięzców wieńcami oliwnymi nawiązali organizatorzy 28 Letniej Olimpiady w Atenach w 2004 roku, podczas której zdobywcy medali otrzymywali wieńce z gałązek Olea. Uwito je jednak z oliwki uprawnej, zamiast tradycyjnego oleastru. Dzika oliwka ma dużo drobniejsze liście, a na zdjęciach z dekoracji medalistów widać było wyraźnie długie liście, typowe dla form uprawnych Olea europaea...