© Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie
Silva Rerum   Silva Rerum

Herb Macieja Strubicza

Nie wiadomo, czy kiedykolwiek powstał ani czy zachował się jakiś wizerunek Macieja Strubicza (ok. 1530 – 1604), sekretarza i kartografa króla Stefana Batorego, autora szeregu map partykularnych Polski. Wszakże jego osoba godna jest ze wszechmiar przypomnienia.

Ten czołowy kartograf polski XVI w. pochodził ze Śląska, z rodziny Strubitzów, o czym świadczy najlepiej okazałe epitafium Jana (Hansa) Strubicza (zm. 1568) w kościele św.Jakuba w Nysie. Działając w służbie króla Stefana, Strubicz przygotowywał w okresie kampanii połockiej mapę, obejmującą cały teatr wojny z Iwanem Groźnym (część Wielkiego Księstwa Litewskiego i Moskiewskiego oraz Inflanty). Ok. 1581 r. opracował on drugą, poprawną redakcję wspomnianej mapy, opublikowaną w Kolonii w technice miedziorytu przez Marcina Kromera (1589). Po zakończeniu wojen polsko – moskiewskich i przyłączeniu Inflant do Polski, ok. 1582 r. kartograf wykonał nową, ostatnią redakcję mapy teatru wojny, wydatnie poprawioną na podstawie nowych materiałów ( na niej wzorował się Merkator, opracowując mapę Litwy oraz mapę Inflant i Księstwa Moskiewskiego). Był on też autorem generalnej mapy Polski, która – podobnie jak większość jego prac – pozostała w rękopisie i nie dotrwała do naszych czasów.

Wszakże Strubicz jest postrzegany głównie jako twórca mapy Wielkiego Księstwa Litewskiego, opracowanej z inicjatywy Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła „Sierotki” w latach 1585 – 1599. Była ona gotowa z pewnością w sierpniu 1599 r.; w sprawie jej rytowania autor pertraktował z gdańskim sztycharzem Janem Kolnerem, najprawdopodobniej bez powodzenia. Ostatecznie mapę zrealizował w 1613 r. Tomasz Makowski (1575 ?– 1630 ?), grafik czasowo zatrudniony przez wspomnianego „Sierotkę” na dworze nieświeskim. Artysta musiał więc być znany osobiście Strubiczowi, ponieważ ten ostatni pozostawał także w służbie księcia, pełniąc funkcję dworzanina i nadwornego kartografa oraz – czasowo – towarzysza podróży  Radziwiłła w jego słynnej pielgrzymce do Ziemi Świętej.

W 1583 r. Strubicz został nobilitowany w Warszawie ; nadano mu wtedy herb własny, który uwiecznił w zupełnie nieznanym miedziorycie właśnie Tomasz Makowski. Sygnowana, całostronicowa rycina, zamieszczona w druku Epigrammata in Stemma Generosi Nobiliss. Que Viri D. Matthiae Strobicz, S. R. M. Secretarii, Eqv. Poloni (1603), jest niezwykle dekoracyjna. Pośrodku kompozycji widnieje pięciopolowy, rollwerkowy kartusz, który otaczają bujne labry z niemalże mięsistych liści akantu. W czterech polach kartusza rozmieszczono naprzemianlegle herby: Topór i ukoronowany dwugłowy Orzeł, a w polu sercowym – w małym kartuszu z królewską koroną – wspiętego na tylnych nogach koziołka. Rozmieszczone w kompozycji inicjały M S S S R M dają się rozwiązać jako: Matthias Strobicz Secretarius Sacrae Regis Majestatis. Obecność powtarzającego się herbu Topór staje się jasna wobec faktu, iż nobilitowany kartograf został adoptowany przez Gabriela Tarłę, kasztelana radomskiego, ochmistrza dworu królowej Katarzyny, oraz Jana z Tęczyna, starostę lubelskiego.