© Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie
Silva Rerum   Silva Rerum

Ignacy Potocki – brat Stanisława Kostki

Marszałek nadworny litewski Ignacy Potocki (1750–1809), starszy brat Stanisława Kostki, należał do bardziej udanych synów Eustachego, cześnika koronnego i generała artylerii. W młodości studiował w Rzymie, sposobiąc się do stanu duchownego, z czego ostatecznie zrezygnował. Podróżował po Włoszech, Francji i Niemczech. Jego ożenek z Izabelą Lubomirską, ulubioną wnuczką kanclerza Michała Czartoryskiego i rodzoną siostrą Aleksandry (bratowej Ignacego), w 1773 r. zwrócił nań uwagę teścia, marszałka Stanisława Lubomirskiego, który widział w nim swojego następcę.

Inteligentny i wykształcony Ignacy (właściciel Kurowa i Klementowic) zajmował się początkowo sprawami oświaty. Republikanin, był czołowym działaczem Komisji Edukacji Narodowej, sprawując w niej przysłowiowe „dyktatorstwo mądrości”. Od 1775 r. kierował jako prezes stworzonym przez siebie Towarzystwem do Ksiąg Elementarnych. Marszałek (1778–1779) i członek Rady Nieustającej (1780–1784), w okresie Sejmu Wielkiego przewodził stronnictwu patriotycznemu, będąc zwolennikiem orientacji propruskiej. Podówczas krążył o nim wierszyk: „Rozum mocny, czyste zdanie, / Ma w Ojczyźnie zaufanie. / Chociaż polski naród kocha, / Mają go jednak za Włocha”. Jako współtwórca Konstytucji 3 Maja 1791 r. protestował przeciwko przystąpieniu do Targowicy 23 lipca 1792 r.

Udał się na emigrację i pracował tam nad przygotowaniem powstania kościuszkowskiego, po którego wybuchu wrócił do kraju, zostając członkiem Rady Najwyższej Narodowej. Po rzezi Pragi podjął się misji do Suworowa, któremu proponował koronę polską dla wielkiego księcia Konstantego Pawłowicza. Po upadku insurekcji Potockiego uwięziono w twierdzy Petropawłowskiej nad Newą, skąd w 1796 r. uwolnił go car Paweł I. Po śmierci jedynej, ukochanej córki Krystyny w 1800 r., Ignacy Potocki usunął się z życia publicznego, osiadając w Klementowicach i poświęcając się pracom historycznym i publicystyce. Dopiero w 1809 r. uczestniczył w deputacji galicyjskiej do Napoleona I i w tym celu udał się do Wiednia, gdzie padł ofiarą złośliwej infekcji żołądka (krwawej biegunki), nękającej stolicę Austrii. Zmarł tam w sile wieku.

Interesował się rysunkiem i architekturą; w kolekcji Potockich z Wilanowa przechowywane są jego amatorskie rysunki architektoniczne z lat 60. i 70. XVIII w., przedstawiające plany i przekroje pionowe oraz rzuty poziome budowli. Pozostawił po sobie wiele broszur politycznych, a także prób poetyckich. Jako rasowemu arystokracie czasów stanisławowskich nieobcy był mu hazard: do Ksawerego Branickiego przegrał 50 tys. dukatów (co odpowiadało 75 kg złota najwyższej próby!), w wyniku czego nigdy już nie odzyskał równowagi majątkowej.

Rozległa ikonografia malarska i graficzna Ignacego Potockiego potwierdza jego urodę i szlachetność rysów. Z dzieł sztychowanych ciekawostką jest portret marszałka nadwornego litewskiego, wykonany w technice miedziorytu punktowanego w Lipsku w 1793 r. przez młodszego brata modela, Jana Nepomucena Eryka Potockiego, posła na sejm i brygadiera kawalerii narodowej (zm. po 1815). Ta amatorska rycina, podpisana: „Egnatius Potocki, Patriae Amicis et Propinguis Carus”, jest najprawdopodobniej kopią anonimowego miedziorytu z końca XVIII w. zdjętą w lustrzanym odbiciu.