© Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie
Silva Rerum   Silva Rerum

Ja pocztmistrz przysięgam Panu Bogu wszechmogącemu w Trójcy Świętey jedynemu

W 1787 roku generał artylerii Alojzy von Brühl wydał Elementarz służby wojskowej, w którym zwracał uwagę na sposoby wychowania żołnierzy. W tym samym roku wprowadzono także obowiązek składania przysięgi na wierność królowi i Rzeczypospolitej przez każdego nowego żołnierza podejmującego służbę w wojsku. Takie samo zobowiązanie na wierność królowi i ojczyźnie składali urzędnicy poczty stanisławowskiej, ale zwyczaj składania tego przyrzeczenia wprowadzono znacznie… wcześniej. Przysięgę składali np. pocztmistrzowie poczty przemyskiej według roty stanowiącej integralną części ordynacji z 8 lipca 1667 roku, opisującej organizację i funkcjonowanie poczty.

Pierwszą z czasów Stanisława Augusta rotę przysięgi dla pocztmagistrów ułożyła „Generalna Stanów Wielkiego Xięstwa Litewskiego konfederacya” obradująca w Wilnie od kwietnia 1764 roku. Jej słowa brzmiały następująco: Ja N przysięgam Panu Bogu wszechmogącemu w Troycy Swiętey iedynemu, na tym; iż w funkcyi mey pocztmagistrowskiey fidelitatem Rzeczypltey zkonfederowaney et obedientiam, I. W. I. P. Marszałkowi, żadnych korespondencyi y kointelligencyi z domowemi y postronnemi tey konfederacyi przeciwnemi, ku szkodzie Rzeczypospolitey mieć nie będę, listy y korrespondencye wszystkie, ktoreby na pocztę ordynowane były, intactis sigillis każdemu oddawać będę, a ieżelibym o szkodliwych tey Konfederacyi korresponcyach wiedział, takowe wszystkie szkodliwe listy y korrespondencye do rąk I. W. I. P. Marszałka Konfederackiego W. X. Lit. oddawać mam, a ktoby chciał tentare fidelitatem mean, y zdradę jakąkolwiek przeciwko teraźnieyszey Konfederacyi na poczcie uczynić, takowego zdraycę I. W. I. P. Marszałkowi Konfederackiemu W. X. L. y WW. I. P. P. Konsyliarzom wydać mam. Iako to sprawiedliwie zaprzysięgam, tak mi Panie Boże dopomóż y Męka Jego Święta.

Nie był to jedyny tekst przysięgi składany przez pocztowców. Instrukcya dla Officjalistów Pocztowych Tak w Koronie jako y w Wielkim Xięstwie Litewskim z 1 lipca 1777 roku wprowadziła odrębną rotę przysięgi dla pocztmistrzów, posthalterów i pisarzy pocztowych; dla postylionów oraz dla brieftregerów (listonoszy). Ślubowania te stanowiły zobowiązanie do rzetelnej i uczciwej pracy, a więc przestrzegania przepisów pocztowych, terminowej realizacji zadań, sumiennego rozliczania się z należności pocztowych oraz posłuszeństwa wobec przełożonych i informowania o potencjalnych nieprawidłowościach czy niebezpieczeństwach zagrażających Rzeczypospolitej. Fakultatywnie przysięgi były składane z odwołaniem się do Boga.

W okresie stanisławowskim treść rot przysięgi ewoluowała kilkakrotnie. Znamy - pochodzącą najpewniej ze schyłkowego okresu Rzeczypospolitej oraz opracowaną przez Komisję Skarbową Koronną - rotę przysięgi dla dyrektora i komisarza generalnego poczty; dla pocztmistrzów; dla kasjera i sekretarzy poczty warszawskiej oraz rotę przysięgi dla pocztmistrzów ułożoną przez Komisję Skarbową Wielkiego Księstwa Litewskiego. Przysięga pełniła rolę wychowawczą, a poprzez odwołanie do Boga dodawała zawartym w niej treściom powagi. Mogła też budzić lęk przed potencjalnymi konsekwencjami jej złamania.

Z kwestią składania przysięgi przez dyrektorów generalnych poczty wiąże się jeszcze jedna interesująca opowieść. Otóż po ustąpieniu w sierpniu 1794 roku ze stanowiska dyrektora poczty przez Antoniego Dzieduszyckiego doszło do sporu kompetencyjnego między Stanisławem Augustem a władzami Insurekcji Kościuszkowskiej o obsadę wakującego stanowiska. Rada Naczelna Narodowa chciała mieć wpływ na wybór nowego dyrektora, co naruszało prerogatywy władzy królewskiej. Po negocjacjach ustalono, że król wskaże kandydata. Ostatecznie wybór padł na Aleksandra Rożnieckiego, lecz miał on obowiązek złożyć przysięgę na wierność Narodowi, do czego też doszło we wrześniu 1794 roku w Pałacu Raczyńskich w Warszawie.