© Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie
Silva Rerum   Silva Rerum

Jan III Sobieski bohaterem epickim

Na przełomie XVII i XVIII w. Europę wprost zalały druki opisujące zwycięstwo nad armią turecką pod Wiedniem. Wśród licznych publikacji były utwory poetyckie, których autorzy czerpali natchnienie z tego doniosłego wydarzenia. Przyciągał ich atrakcyjny temat, zwłaszcza że w zawierusze wojennej pojawiło się powszechne zapotrzebowanie na heroicznego bohatera walczącego o przetrwanie chrześcijańskiej Europy. Nic dziwnego, że wśród utworów opiewających zwycięstwo Jana III Sobieskiego nie brakuje poematów pisanych z iście epickim rozmachem. Są to zarówno utwory powstałe w językach narodowych, jak i kompozycje łacińskie. Do pozycji, które wyszły spod piór polskich autorów, należą utwory Jana Kwiatkiewicza: Carmen de liberatione Viennae ab obsidione per Joannem Sobieski Regem Poloniae (Pieśń o wyzwoleniu Wiednia spod oblężenia przez Jana Sobieskiego króla Polski) i Elogiastica descriptio factorum triumphalium. Joannis III (Pochwalny opis czynów Jana III godnych triumfu), Jakuba Boczyłowica: Sarmatia laureata (Sarmacja uwieńczona laurem), Ostatnie Vale (Pożegnanie) synów koronnych oraz Pióro orła polskiego wiedeńską i strygońską opisujące ekspedycją w roku 1683, dnia 12 septembra wygraną, Stanisława Jana Niewieskiego: Opisanie wierszem klęski Turków pod Wiedniem, Wojciecha Stanisława Chrościńskiego: Trąba wiekopomnej sławy i pamięci oraz jej łacińska wersja: Tuba vocalis famae ac aeviternae memoriae, Jana Wojciecha Janickiego: Io triumphale (Okrzyk triumfu), Wespazjana Kochowskiego: Dzieło Boskie albo Pieśni Wiednia wybawionego, Wojciecha Bartochowskiego: Fulmen Orientis Joannes III (Piorun Wschodu Jan III).

Na osobną uwagę zasługują dwa duże eposy łacińskie napisane, wzorem Homera i Wergiliusza, w heksametrach daktylicznych: Sobiesciados carminum libri quinque (Pięć ksiąg Sobiesciady) Andrzeja Wincentego Ustrzyckiego i Viennis Jana Kalińskiego. Treść obydwu utworów dokładnie odpowiada wydarzeniom historycznym. Oprócz głównego bohatera odsieczy wiedeńskiej na kartach książek pojawiają się też inne postacie: cesarz Leopold I Habsburg oraz jego poseł do króla Jana III Sobieskiego Karol Ferdynand Waldstein, nuncjusz papieski ojciec Marco z Aviano, książę Karol Lotaryński, Emeryk Thököly – przywódca powstania węgierskiego – hetmani, dowódcy oddziałów, żołnierze. Dokładnie zarejestrowane są też ruchy i działania wojenne Sobieskiego, a szczególne miejsce zajmuje opis ostatnich dni przed opuszczeniem kraju. Odbywające się w Krakowie uroczystości zrelacjonowane są z kronikarską niemal dokładnością. Wiadomo na przykład, że Jan III 10 sierpnia 1683 r. wziął udział w mszy świętej odprawianej przez nuncjusza papieskiego w katedrze na Wawelu. Źródła podają też, że odwiedzał kościoły krakowskie, a także zwiedzał groby swoich poprzedników na Wawelu. Fakty te wykorzystał Andrzej Wincenty Ustrzycki w swym eposie Sobiesciados carminum libri quinque. Zarówno w tym utworze, jak i w dziele Kalińskiego w treść historyczną zręcznie wpleciony został atrakcyjny wątek epicki, jakim jest pożegnanie wodza z ukochaną. Obydwaj autorzy opisują rozstanie Sobieskiego z małżonką, które faktycznie miało miejsce 21 sierpnia. W obydwu utworach podkreślono też serdeczne powitanie króla polskiego na Śląsku.

Poematy Ustrzyckiego i Kalińskiego to utwory pełne, skończone i spełniające wszelkie warunki, aby zaliczyć je do epiki historycznej, tak chętnie uprawianej w dobie staropolskiej. Autorom obydwu eposów przyświecał cel opisania dziejowych wydarzeń w najwznioślejszej formie poetyckiej.