© Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie
Kolekcja   Kolekcja

Kałamarz

  • Rzemiosło artystyczne
  • Nathanael Schlaubitz (Schlawitz ?) czynny 1690-1726, do 1727 zgodnie z prawem warsztat prowadziła wdowa
  • Gdańsk
  • około 1700
  • Srebro kute, repusowane (korpus, pokrywa), odlewane i cyzelowane (nóżki, zwieńczenie pokrywy, zawiasy), rytowane; całość lutowana; zwieńczenie pokrywy śrubowane
  • 27 x 48 x 35 cm
  • Sygnatury: punca złotnika NS, punca miasta Gdańska
  • Wil.3865

Srebrna kaseta na przybory do pisania jest obecnie jedynym w zbiorach wilanowskich dziełem warsztatów gdańskich, cenionego i ważnego ośrodka złotniczego na ziemiach polskich. Do czasów II wojny światowej złotnictwo gdańskie w tych zbiorach było reprezentowane kilkunastoma dziełami, eksponowanymi w pokoju zwanym Garderobą. Prezentowano je w szafach wśród najcenniejszych „starożytności” polskich oraz pamiątek po królu Janie III i Marii Kazimierze.

Wykonawcą kasety jest Nathanael Schlaubitz, złotnik należący do grona wybitnych przedstawicieli dojrzałego baroku w Gdańsku. Urodził się w Elblągu 2 marca 1662 r. Jego ojciec był kupcem i mieszczaninem elbląskim. W roku 1663 rodzina Schlaubitzów przeniosła się do Gdańska, gdzie Nathanael podjął praktykę w warsztacie Johanna Rohdego II. W roku 1690 wykonał pracę mistrzowską u Benedicta Clausena oraz otrzymał obywatelstwo Gdańska. Samodzielnie prowadził największą w dziejach Gdańska pracownię złotniczą, w której wykształcił wielu złotników. W latach 1703-1723 Schlaubitz pełnił funkcje organizacyjne w cechu, co potwierdza jego wysoką pozycję wśród gdańskich złotników. Swoje prace oznaczał inicjałami NS w prostokątnym otoku. Dużą aktywność warsztatu potwierdzają liczne zachowane naczynia o przeznaczeniu świeckim i sakralnym. Wśród istniejących dzieł dominują: kufle, kubki, dzbanki, czarki, łyżki, świeczniki, monstrancje, kielichy i plakiety wotywne. Współpracował przez wiele lat z mistrzem Benedictem Clausenem, wykonując razem z nim wyróżniające się poziomem artystycznym dzbany, wazy oraz puchary.

Wilanowska kaseta jest jedną z dwóch autorstwa Nathanaela Schlaubitza, zachowanych w kraju. Bliźniacza znajduje się w zbiorach Zamku Królewskiego na Wawelu. Ma kształt sarkofagu, zamykana jest na kluczyk z uchylną pokrywą zwieńczoną uchwytem w formie półleżącej postaci rycerza w zbroi. Jak podają badacze krakowscy, reprezentuje typ nawiązujący do wzorów wykształconych na przełomie XVI i XVII w. w warsztatach północnoniemieckich. Na terenie Polski ten model jest znany od końca XVII w. Była przeznaczona do przechowywania przyborów piśmiennych. Jej wnętrze ma wydzielone miejsca na pojemniki z atramentem, piasecznicę, pióra i papier. Uchylna ażurowa, repusowana przegroda w pokrywie, zaczepiana do wieka haczykami, służy do odkładanie za nią papierów. Obecnie szkatuła prezentowana jest w sypialni królowej.

Joanna Paprocka-Gajek