© Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie
Silva Rerum   Silva Rerum

Pac Mikołaj Stefan h. Gozdawa

Pac Mikołaj Stefan h. Gozdawa (ok.1623-1684), wojewoda trocki, kasztelan wileński, biskup wileński. Od młodości był czynny w życiu politycznym Rzeczypospolitej, posłował na sejmy. Od r  1651 bronił Litwy przed najazdami kozackimi. Zostawszy  w tym roku wojewodą trockim, w dalszym ciągu czynnie uczestniczył w sejmach. Niewykluczone, że w r. 1656 opowiedział się po stronie cara Aleksego Michajłowicza, zaś w r. 1657 prowadził akcję propagandową na rzecz wyboru ks. Jerzego II Rakoczego na wielkiego księcia litewskiego, wkrótce jednak wrócił do obozu prawowitego króla.

Za sprawą swojego brata Krzysztofa Paca, kanclerza litewskiego, poparł dworski plan elekcji vivente rege (1661), ale już rok później przestał popierać te zamierzenia. W l. 1663-66 dwukrotnie nie uzyskał poparcia swoich wpływowych krewnych Paców w staraniach o wysokie urzędy litewskie, co skłaniało go do wiązania się z Radziwiłłami. Pod koniec lat sześćdziesiątych Pac zdecydował się porzucić stan świecki. Żona zwolniła go od przysięgi małżeńskiej i w r. 1670 przyjął niższe święcenia kapłańskie, równocześnie jednak został mianowany kasztelanem wileńskim. W r. 1671 dostał od króla Michała Korybuta nominację na biskupa wileńskiego, został też wybrany przez kapitułę wileńską. Dwukrotnie jeździł do Rzymu starać się o zgodę papieża. W r. 1672 otrzymał w Rzymie święcenia kapłańskie i nominację na administratora biskupstwa, najpierw „in temporalibus, a w roku następnym in spiritualibus”, jednak nadal nie miał sakry biskupiej, co powodowało liczne spory z kapitułą, która nie uznawała jego władzy i wysłała nawet delegację do stolicy apostolskiej ze skargą na Paca.

Gdy jego żona złożyła śluby zakonne w r. 1677, mógł już formalnie otrzymać konsekrację, jednak jego starania skutecznie blokowali wysłannicy kapituły. W r. 1679 po raz trzeci pojechał do Rzymu, papież Innocenty XI zezwolił mu wówczas na dalsze zarządzania diecezją. Nie udało mu się otrzymać nominacji na podkanclerzego litewskiego, chociaż król Jan III chciał oddać mu ten urząd na sejmie 1681, sprzeciwili się temu posłowie litewscy. Ostatecznie dopiero w r. 1682 Pac został konsekrowany na biskupa.