© Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie
Silva Rerum   Silva Rerum

Portret konny Stanisława Kostki Potockiego

Najcenniejszym obiektem w całej ikonografii Stanisława Kostki Potockiego jest niewątpliwie arcydzieło Jacques'a-Louisa Davida (1748–1825), obraz przechowywany w Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, opisany następująco w katalogu zbiorów wilanowskich z 1834 r., pod numerem 1: „Portret na koniu wielkości naturalnej hr. Stanisława Potockiego (...) wzięty ze szkicu zrobionego z natury w ujeżdżalni w Neapolu, został wypracowany i wystawiony na popisie sztuk pięknych w Paryżu w r. 1781, uważany jako jedno z najlepszych dzieł autora Davida”. Ów wiarygodny opis, powstały na podstawie informacji syna portretowanego, Aleksandra Potockiego, zadaje kłam relacji Julesa Davida, wnuka wielkiego malarza, według której młody Stanisław Kostka, biorąc udział w polowaniu, wydanym przez króla Neapolu, miał rzekomo poskromić wspaniałego, ale dzikiego rumaka, pierwszy go dosiadając.

Owiane nieprawdziwą legendą płótno Davida, szczycące się ogromną literaturą, musiało zostać poprzedzone szkicami przygotowawczymi, ponieważ malarz do wykończenia dzieła przywiązywał zawsze dużą wagę. Wiadomo o rysunku czarną i białą kredką na niebieskim papierze, który wypłynął po raz pierwszy w 1926 r. na jubileuszowej wystawie artysty w Brukseli. Pochodził on z kolekcji Maurice’a Delacre’a w Gandawie; w 1949 r. został sprzedany, wraz z całym zbiorem Delacre’a, na aukcji w Bernie. Nie był to szkic, lecz rysunek – modello – według którego można było wykonywać dużą olejną kompozycję, bez konieczności pozowania. Innym śladem obrazu Davida jest powtarzający go rysunek ze zbiorów Biblioteki Wilanowskiej, określony – za Andrzejem Ryszkiewiczem – przez monografistkę kolekcji rysunków ze zbiorów Potockich, Krystynę Gutowską-Dudek, jako kopia z początku XIX w. Rysunek ten, niesygnowany i niedatowany, wykonany czarną i białą kredką na pokrytym siatką papierze, znalazł się w kolekcji wilanowskiej, lecz nie wymieniono go w jej spisach archiwalnych. Rysy twarzy Potockiego są tu potraktowane bardziej realistycznie, nie są wyidealizowane, a wstęga orderowa jest przewieszona przez prawe ramię (na obrazie przez lewe).

Dzieło Davida dwukrotnie uwieczniano również w grafice, zresztą bez większego powodzenia. W 1877 r. wykonał drzeworyt S. Ślaski na podstawie rysunku Jana Zdzisława Konopackiego, zamieszczony w albumie Hipolita Skimborowicza i Wojciecha Gersona Willanów. Album widoków i pamiątek..., a w 1880 r. powstała, może wzorowana na tej nienajlepszej rycinie, równie słaba akwaforta wspomnianego Julesa Davida, ilustrująca drugi tom jego monografii Le Peintre Louis David 1748–1825. Souivenirs et documents inédit (Paris 1880). Wypada dodać, że – typowy dla barokowej wyobraźni – portret konny w czasach Davida był już niemal anachronizmem, i trzeba było swoistej odwagi, by z takim dziełem wystąpić.