W bogatych zbiorach wilanowskich znajdują się dwa cenne portrety Izabeli z Poniatowskich Branickiej i jej męża Jana Klemensa Branickiego, hetmana wielkiego koronnego, kasztelana krakowskiego. W nieznanych okolicznościach portret Izabeli pozbawiony został oprawy, musieliśmy zatem – inspirując się ramą portretu jej męża – uzupełnić ten brak. Spośród wielu zabytkowych ram zgromadzonych w magazynie Muzeum Pałacu w Wilanowie udało nam się wybrać jedną w stylu empire, profilem i ornamentyką bardzo zbliżoną do ramy portretu Jana Branickiego. Bliskość stylistyczna zadecydowała o konserwacji i rekonstrukcji właśnie tej ramy, pomimo jej bardzo złego stanu zachowania.
Sklejone elementy konstrukcji ramy rozwarstwiły się, naroża rozkleiły, a dekoracja z masy pozłotniczej z licznymi ubytkami i spękaniami miała tendencję do odspajania się od podłoża. Dodatkowym utrudnieniem była potrzeba dopasowania ramy do wymiarów portretu. Podczas prac przeprowadzonych w Pracowni Konserwacji Mebli należało rozmontować rozklejone połączenia w narożach, które trzymały się tylko na wbitych wtórnie gwoździach, pokleić rozwarstwione elementy profilowanych ramiaków i uzupełnić ubytki drewna. W celu dopasowania ramy do pasteli pogłębiono wewnętrzny obwód ramy przez wydłutowanie felca[1]. Następnie wzmocniono grubość platki[2] doklejając cienkie listewki. Po oczyszczeniu i spasowaniu naroży sklejono ramę w jedną całość. Ponieważ grubość pastelu wraz z tekturową oprawą była większa aniżeli głębokość felcu, dostosowanie starej ramy do eksponowania w niej obiektu wymagało wykonania dodatkowej płaskiej ramki konstrukcyjnej, doklejonej do odwrocia i będącej jednocześnie wzmocnieniem osłabionej konstrukcji. Do umocowania obiektu w tak przygotowanej ramie wykonano następną wąską ramkę, zaczopowaną w narożach, przykręcaną do odwrocia przy pomocy wkrętów do drewna.
Znaczna ingerencja w konstrukcję ramy spowodowała dodatkowe ubytki bardzo delikatnego, wręcz koronkowego ornamentu z masy kredowo – klejowej. Zachowało się około 70% dekoracji złoconej, stylizowanej winorośli, palmet i kwiatów lotosu. W związku z tym prace konserwatorsko – rekonstrukcyjne przeprowadzone w Pracowni Pozłotniczej polegały głównie na odtworzeniu brakującego ornamentu, oraz uzupełnieniu powierzchni złoconych na poler i mat[3]. Rama była wcześniej przemalowana na kolor brązu, który sczerniał. Do usunięcia tej warstwy użyto metanolu z dodatkiem nieznacznej ilości amoniaku. Ta metoda była najbezpieczniejsza dla zachowania oryginalnych złoceń. Zrekonstruowanie bardzo drobnego ornamentu wykonanego z masy kredowo – klejowej wymagało wielkiej dokładności i precyzji, podobnie jak jego dopasowanie do zachowanego oryginału. Po gruntownym oczyszczeniu powierzchni z wtórnego brązu i uzupełnieniu brakującej dekoracji, przystąpiono do pozłocenia uzupełnionych i przetartych powierzchni. Użyliśmy złota w technice pulmentowej[4] , a także złota mineralnego i akwareli, dzięki czemu udało się kolorystycznie scalić elementy oryginalne i odrestaurowane . Upodobnienie ram podniosło walory estetyczne obu obrazów malowanych w technice pasteli, stworzyło symetryczną i harmonijną całość, a także podkreśliło więzi łączące przedstawione na nich postaci.
BW
[1]Felc – konstrukcyjne podcięcie ramy od strony odwrocia, służące głównie do prawidłowego osadzenia obrazu czy lustra.
[2]Platka – fragment profilu ramy o różnej wielkości i szerokości, może być gładki lub z ornamentem.
[3]Poler i mat – technika pozłotnicza służąca do uplastycznienia ramy. Powierzchnie polerowane, wygładzone agatem błyszczą się, powierzchnie matowe stanowią ich przeciwieństwo.
[4]Technika pulmentowa – najstarsza technika pozłotnicza polegająca na nałożeniu na powierzchnię złoconą kilku warstw pulmentu (łac. bolus, glinka biała, czerwono-brązowa lub żółtawa stosowana jako zaprawa pod złocenia), a następnie pokrycie jej złotem płatkowym.