© Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie
Silva Rerum   Silva Rerum   |   21.09.2015

Wydarzenia związane z Janem III w polskich i obcych relacjach prasowych – ślub królewicza Jakuba (25 III 1691)

Małżeństwa królewskich dzieci nie były sprawą prywatną. Wybór przyszłej małżonki czy małżonka należał do decyzji politycznych, za którymi stały aktualne zamierzenia dyplomatyczne lub plany dynastyczne. Królewicz Jakub Sobieski nie mógł odziedziczyć po ojcu tronu i korony, w Rzeczypospolitej władza królewska była bowiem elekcyjna. Podobnie jak jego młodsi bracia, był jednak naturalnym kandydatem do schedy po starzejącym się ojcu. Ślub pierworodnego Jakuba był więc aktem dyplomatycznym, który mógł zaważyć na losach najbliższej elekcji.

Podkreślić trzeba, iż z punktu widzenia opinii publicznej sąsiednich mocarstw osoba Jakuba – nie był wszak księciem z urodzenia – nie budziła wielkich zainteresowań. Odnotowywano wprawdzie, iż u boku Jana III uczestniczył w bitwie wiedeńskiej i innych walkach, wzmianki te miały jednak charakter marginalny. W słynnym liście spod Wiednia, pisanym do Marii Kazimiery 13 IX 1683 r. „w namiotach wezyrskich”, król chwalił syna: „Fanfanik brave au dernier point, na piędź mię jeszcze nie odstąpił. Il se porte à merveille w takich fatygach, jakie większe być nie mogą, et se fait fort joli”. W niemieckiej redakcji prasowej passus ten nie brzmiał równie malowniczo („Unser Sohn ist unerschrockenes Hertzens und eines über Vermüthen guten Muths, ist von mir nicht eine Handbreit gewichen, auch in den fatigiis, die nicht grösser seyn können gesund und wird immerdar geschickter”).

Ślub Jakuba, który miał miejsce w Warszawie 25 III 1691 r., interesował przede wszystkim polskich odbiorców. O ceremonii pisano jako o barwnym wydarzeniu w rodzinie królewskiej. W nowinach gdańskich zapowiedziano uroczystość, relacjonując przygotowania królewicza do ożenku i harmonogram podróży Jadwigi Elżbiety (Pohlnische extraordinari relation. Warschaw, den 2. Martii 1691, Gdańsk, Dawid Fryderyk Rhete, 1691). W innej, pozbawionej miejsca wydania, publikacji, rozpisywano się o ceremoniale wjazdu do Polski narzeczonej młodego Sobieskiego, od granic państwa aż do Warszawy (Kurze Verfassung des Zeremonials, welches bei der Ausfahrt des Prinzen Jacobi zur Grenze, wie auch beim Einzuge in Warschau mit der Prinzessin Hedwig Elisabeth von Neuburg soll gehalten werden, b.m.dr.). Szczegółową relację przedstawiła gazeta niemieckojęzyczna, zatytułowana Ausführliche Relation des prächtigen Einzugs des Prinzen Iacobi mit der Prinzessin Hedvigis Amaelia von Neuburg am 25. März 1691 in Warschau (b.m.r. [1691]).

Uroczysta entrata do Polski narzeczonej, powitanej przez Jakuba na granicy państwa, była ceremonią, w której uczestniczyło wielu jezdnych przyłączających się do pochodu ku Warszawie. W imieniu króla Jadwigę Elżbietę powitał kardynał Michał Stefan Radziejowski, marszałek wielki koronny Stanisław Herakliusz Lubomirski przyjął zaś uroczyście gości w Ujazdowie. Jak podawano w gazecie, spotkanie narzeczonej z Janem III i Marią Kazimierą miało miejsce w Belwederze, dokąd para monarsza udała się incognito z zamiarem poznania synowej. W dzień ślubu powieziono Jadwigę Elżbietę królewską karocą z Ujazdowa do katedry Św. Jana, gdzie oczekiwali jej przybycia królewicze Aleksander i Konstanty Sobiescy.

W uroczystym wjeździe do Warszawy, w oprawie dworzan, urzędników, zaproszonych gości, uczestniczyło wielkie zgromadzenie obywateli i gminu. Pochód przejechał przez bramę tryumfalną, którą miasto zbudowało przy kościele św. Anny (szczegółowe wydatki miasta znane są z publikacji A. Wejnerta). Zdobiły ją prócz podobizn narzeczonych posągi władców-koligatów (Jan III, Leopold I, król Portugalii Piotr II, król Węgier Józef I, król Hiszpanii Karol II, książę Parmy Odoardo Farnese, królewicz Jakub) oraz ich dostojnych małżonek (cesarzowa Eleonora Teresa Magdalena, królowa Portugalii Maria Zofia Elżbieta, żona palatyna reńskiego Elżbieta Amalia, Jadwiga Elżbieta, królowa Polski Maria Kazimiera, Dorota Zofia księżna Parmy, Maria Anna Hiszpańska). Przypisane figurom rozbudowane inskrypcje pochwalne przytoczono na końcu relacji. Akcentowana w relacji monarsza oprawa ceremonii ślubnej miała odzwierciedlać przekonanie, iż brama dedykowana została przyszłej parze królewskiej, gwarantom wspólnego tryumfu nad półksiężycem Lechii i Germanii.

Po ceremonii ślubnej w Zamku Królewskim zorganizowano przyjęcie, zapraszając gości do stołów dekorowanych wielkimi piramidami z cukru. Do ciekawostek niemieckojęzycznego druku należał schemat oddający porządek zasiadania przy głównym stole królewicza Jakuba, Jadwigi Elżbiety, króla, królowej oraz należących do „dynastii” królewiczów Alekandra i Konstantego. Po prawicy Jakuba zasiadał nuncjusz apostolski, symbol błogosławieństwa Kościoła dla nowożeńców i wynikającego z ich małżeństwa przymierza. Sprawozdawcę niemieckiego interesowali przede wszystkim zgromadzeni, wyszczególnił bowiem starannie utytułowanych uczestników ślubnej ceremonii i uczty. Krótko charakteryzował kolejne dni fety, upamiętnione fajerwerkiem na Wiśle oraz „eine Italiaenische neu-componierte Musicalische Opera” (G.B. Lampugnani, Per goder in amor ci vuol costanza, muzyka Viviano Agostini), podczas której rozdawano wino i konfitury w obfitości („Wein un[d] Confituren en abondance”).

Omawiana relacja w sposób typowy prezentowała to, co mogło zainteresować odbiorców zagranicznych: oprawę ceremonii i jej gości, potwierdzających swą obecnością dyplomatyczne status quo Królestwa Polskiego oraz związane z małżeństwem koligacje. Pozostałe dane podawano wedle hierarchii informacyjnej przydatności lub wedle uznania, dla dodania lokalnego kolorytu wydarzenia, stanowiącego walor zagranicznej relacji.

Logo POIiŚ

Źródła (wybór):

Copia Schreibens Ih. Königl. Mayest. in Polen an dessen Königlische Gemahlin Geschreiben aus dess Gross=Veziers Gezet in dem Läger unter Wien den 13. Sept. 1683, b.m. [1683].

A. Wejnert, Opis historyczny zaślubin królewica polskiego Jakóba Sobieskiego..., Warszawa 1851.

K. Zawadzki, Gazety ulotne polskie i Polski dotyczące XVI-XVIII wieku. Bibliografia, t. 2: 1662-1728, Wrocław 1984.