• Trafność wyników
• Tytuł
• Typ zasobu
• Źródło pochodzenia
• Data

Mecenat Króla Jana III (e-learning)

W potocznej opinii Jan III postrzegany jest jako król-wojownik, który ocalił łacińską Europę przed najeźdźcą spod znaku półksiężyca. …

W orszaku Króla (e-learning)

Drogi Rzeczypospolitej pełne były pielgrzymów, kupców i zwykłych włóczęgów. Jeśli chcesz dowiedzieć się, co to znaczy jechać esem, albo syzem, jeśli interesują Cię dawne pojazdy lub chcesz zobaczyć, jak podróżowali wielcy magnaci, to obejrzyj multimedium. Zapraszamy na wyprawę po drogach i …

„Chrzeszcz” (artykuł, Silva Rerum)

W trakcie pobytu w Rzeczypospolitej Bernard O’Connor poświęcił sporo uwagi zawiłościom języka polskiego. Umieścił go w jednej rodzinie z językami słowiańskimi, używanymi między innymi przez Czechów, Chorwatów, Serbów i Bułgarów, podkreślając, że różnice między nimi są na tyle duże, że …

„Marmur telko łamią na potrzebę J[ego]K[rólewskiej]M[ości] i ozdobę kościołów i zamków [...]”, czyli o marmurach z Kielecczyzny (artykuł, Silva Rerum)

O dawnej eksploatacji surowców kamiennych w regionie świętokrzyskim donoszą rozmaite źródła pisane (jak powyższy cytat), zaś jej materialnym świadectwem są zachowane zabytki – elementy architektoniczne i dekoracyjne, np. ościeża (powierzchnia okalające okna), portale (obramienia drzwi), flizy (płytki kamienne do wykładania …

„Merkuriusz Polski Ordynaryjny” – pierwsza polska gazeta w 1661 r. (artykuł, Silva Rerum)

„Wieku teraźniejszego wiadomości przykładem obcych narodów co tydzień do druku podawać i […] informować doskonale, co się godnego wiedzenia tak w Ojczyźnie, jako po świecie wszystkim a mianowicie w Europie i chrześcijaństwie dzieje” – tak zarysowano zadania tygodnika „Merkuriusz Polski …

„Złoty charakter” i „złota wolność” (artykuł, Silva Rerum)

Bernard O’Connor, medyk króla Jana III Sobieskiego, miał bardzo dobre zdanie o szlachcie Rzeczypospolitej. Nie tylko o zdrowiu i wyglądzie członków tego stanu, ale także o ich charakterze. Podkreślał ich otwartość, wielkoduszność i uczciwość: „Polacy są otwartego serca i uczciwi... …

Agostino Locci – scenograf i architekt polskich Wazów, ojciec twórcy pałacu wilanowskiego (artykuł, Silva Rerum)

Agostino Locci, scenograf, inżynier teatralny i architekt, był najważniejszym obok Giovanniego Battisty Gisleniego artystą działającym na dworze polskich Wazów. Jednak w pracach historyków sztuki długo pozostawał on postacią mało znaną. Uwagę badaczy skupił bowiem jego syn i imiennik, architekt króla …

Alegoryczny portret Marii Ludwiki Gonzagi (artykuł, Silva Rerum)

Przed swoim wyjazdem do Polski (jesień 1645 r.) księżniczka Maria Ludwika, córka Karola Gonzagi księcia de Nevers, i Katarzyny de Lorraine, była w Paryżu osobistością bardzo znaną. Inteligentna i energiczna, wykształcona i obdarzona dużym wdziękiem, oprócz dostojeństwa, dysponowała jeszcze urodą, …

Aleksander Kostka-Napierski (artykuł, Silva Rerum)

XVII wiek to czas formowania „czarnej legendy” czorsztyńskich starostów i tenutariuszy (m.in. Pieniążków, Paniowskich, Dembińskich, Sienieńskich, Cikowskich, Baranowskich i Potockich). Zamek zaczęto kojarzyć z przemocą, łamaniem prawa, więzieniem i torturami. Niewiele później zaczął się rodzić mit o szlachetnych porywach, jakie …

Anna Austriaczka – pierwsza żona Zygmunta III (artykuł, Silva Rerum)

Anna Habsburżanka była pierwszą z czterech Austriaczek, które były żonami polskich królów elekcyjnych. Ładna i cicha zyskała miłość męża i uznanie poddanych. 16 sierpnia 1573 roku w Grazu przyszła na świat arcyksiężniczka Anna, córka Karola Styryjskiego i Marii Bawarskiej. Zwłaszcza matka …

Apoteoza króla Jana Kazimierza (artykuł, Silva Rerum)

Jan Kazimierz Waza, obrany królem polskim 20 listopada 1648 r. (dokładnie w pół roku po śmierci swego brata, Władysława IV), koronował się w Krakowie 17 stycznia 1649 r. Jakkolwiek oprawa tej ceremonii z powodu braku środków nie dorównywała poprzednim uroczystościom, …

Awantury Jerzego Krasickiego (artykuł, Silva Rerum)

Dwóch braci Krasickich żyło w pierwszej połowie XVII wieku, jednak ich losy toczyły się zupełnie innymi torami. Marcin był sprawnym i zasłużonym politykiem, Jerzy zaś zawadiaką i warchołem. Tego drugiego, ze względu na zarozumiałość i pychę, z której jednak powszechnie …

Balety dworskie w XVII-wiecznej Rzeczypospolitej (artykuł, Silva Rerum)

Ze względu na osobisty udział członków rodziny królewskiej oraz najwyższych rodów senatorskich imprezy baletowe stanowiły najwyższy w hierarchii typ wydarzenia artystycznego. Wynikało to także z braku całkowitego rozdziału pomiędzy dwoma rodzajami tańca: percypowanego na drodze wizualnej artystyczno-scenicznego oraz towarzysko-użytkowego, stanowiącego …

Balety królowej Cecylii Renaty (artykuł, Silva Rerum)

27 czerwca 1624 r. przebywający w Wiedniu królewicz Władysław Waza miał sposobność obejrzeć wyszukane widowisko baletowe zorganizowane pod kierunkiem cesarzowej; wśród pląsających na koturnach tancerek znalazła się Cecylka Renata. 13 lat później jej skronie zwieńczyła polska korona. W kulturalnej tradycji …

Beresteczko 28 VI-30 VII 1651 – pogrom Kozaków (artykuł, Silva Rerum)

Powstanie Chmielnickiego wstrząsnęło podstawami Rzeczypospolitej. Kozacy i sprzymierzeni z nimi Tatarzy podchodzili aż pod Lwów i Zamość. Klęski nieudolnych hetmanów, którzy poszli w niewolę oraz zawirowania związane ze śmiercią Władysława IV spowodowały utratę kontroli nad większością Ukrainy. Ofensywę powstańców zatrzymała …

Bękarty (artykuł, Silva Rerum)

Los dzieci niechcianych, pochodzących spoza legalnych związków małżeńskich, był nie do pozazdroszczenia wszędzie, nie tylko w społeczeństwie staropolskim. Dzieci takie, zwane pogardliwie bękartami, bastardami, wylegańcami czy pokrzywnikami, urodzone przez kobiety samotne, nie miały praktycznie żadnych praw, a często i matka, …

Biblioteka Jana III Sobieskiego: dzieło Samuela ze Skrzypny Twardowskiego (artykuł, Silva Rerum)

W polskiej historiografii XVII stulecia poczesne miejsce zajmuje poemat biograficzny pt. Władysław IV król polski i szwedzki, napisany trzynastozgłoskowcem przez Samuela Twardowskiego i wydany w Lesznie w 1649 r. u Daniela Vettera. Autor dzieła, wywodzący się z niezamożnej szlachty Samuel Twardowski …

Burzliwe dzieje wolnej elekcji po śmierci Jana III (artykuł, Silva Rerum)

Wolna elekcja po śmierci Jana III dotkliwie obnażyła słabość Rzeczpospolitej. Odniesione kilkanaście lat wcześniej zwycięstwo pod Wiedniem okazało się łabędzim śpiewem jej potęgi. Przykładem niepowodzeń ostatnich lat rządów może być polityka dynastyczna króla. Jan III i Maria Kazimiera nie mieli szczęścia …

Cecylia Renata – żona Władysława IV (artykuł, Silva Rerum)

Dwaj pierwsi polscy Wazowie byli silnie związani ze styryjską linią Habsburgów. Przejawiało się to nie tylko układami politycznymi, ale także trzema austriackimi żonami. Pożycie małżeńskie Zygmunta III układało się znakomicie, za to małżeństwo jego następcy już o wiele gorzej. Cecylia Renata …

Chorągiew husarska Jana III – pierwszy oddział wojsk koronnych (artykuł, Silva Rerum)

W czasach Władysława IV w ramach wojsk koronnych król utrzymywał chorągiew husarską. Pod względem prestiżowym był to pierwszy w hierarchii oddział wojska koronnego, a jego dowódca, czyli porucznik, należał do grona wyższych rangą oficerów, występując na ogół z tytułem pułkownika …

Co posiadali oficerowie wojsk polskich w drugiej połowie XVII w.? (artykuł, Silva Rerum)

Spisy mienia należącego do dowódców wojsk koronnych sporządzano w tym czasie w różnych okolicznościach, za życia – z okazji ślubów, w związku z podziałami majątkowymi, wyjazdami do obozów wojskowych, bądź spisywano już po ich śmierci. Odnotowywano w nich rzeczy stanowiące …

Czartoryski Michał Jerzy h. Pogoń (artykuł, Silva Rerum)

Czartoryski Michał Jerzy h. Pogoń (1621-1692), wojewoda sandomierski. W r. 1642 został dworzaninem króla Władysława IV, wkrótce ożenił się z ulubioną dwórką królowej Cecylii Renaty, Rozyną Małgorzatą von Ekkenberg. Uczestniczył w wyprawie zborowskiej króla Jana Kazimierza (1649), walczył też pod …

Czym chata bogata (artykuł, Silva Rerum)

Jedną z charakterystycznych cech mieszkańców Rzeczypospolitej, na którą zwrócił uwagę Bernard O’Connor, stanowiło zamiłowanie do uczt. Było tak wielkie, że, jak zauważył, „każda modna osoba ma w swoim domu salę bankietową, specjalnie przygotowaną na przyjęcia i rozrywki”. Każdy ucztował jak …

Denhoffowie, decydujące momenty kariery magnackiej (artykuł, Silva Rerum)

Spolonizowana linia rodu Denhoffów herbu własnego wywodziła się z Inflant (linia niemiecka używała nazwiska w wersji Dönhoff). Początki kariery zawdzięczali oni, jak wiele innych rodów, zasługom wojskowym. To dzięki nim Herman Denhoff, walcząc w wojnach inflanckich za panowania Zygmunta Augusta, …

Do źródeł Trylogii (artykuł, Silva Rerum)

Henryk Sienkiewicz pisząc Trylogię, korzystał z autentycznych siedemnastowiecznych źródeł. Dokumenty uwiarygodniały historię literacką oraz służyły jako materiały umożliwiające poznanie epoki oraz mentalności szlachty, żołnierzy i ludności Rzeczypospolitej. Henryk Sienkiewicz pisząc Trylogię, korzystał z autentycznych siedemnastowiecznych źródeł. Dokumenty uwiarygodniały historię literacką oraz …

Dramma per musica na dworze Władysława IV (artykuł, Silva Rerum)

Praktykę wykonywania przedstawień operowych na dworze wprowadził królewicz Władysław Waza. Podczas swojej podróży do Włoch zapoznał się z praktyką dramma per musica na dworze Medyceuszów (w podróż do Włoch udał się także młodszy brat Władysława IV, Aleksander Karol, a w …

Dyplomacja i turystyka – królewicz Władysław Waza w posiadłościach hiszpańskich (1624-1625) (artykuł, Silva Rerum)

Królewicz Władysław Waza, syn Zygmunta III i następca polskiego tronu, podróżujący po Europie w latach 1624-1625, pomimo iż nie dotarł na Półwysep Iberyjski, miał okazję trzykrotnie zetknąć się z Hiszpanami w: Niderlandach Południowych, Mediolanie i Królestwie Neapolu. Zagraniczna podróż młodego …

Dyplomatyczny zgrzyt – Wojciech Miaskowski i Bazyli Lupul (artykuł, Silva Rerum)

Przestrzeganie ceremoniału dyplomatycznego jest nader skomplikowaną sztuką, w której najmniejsza pomyłka może zrodzić poważne konsekwencje. Przekonali się o tym w 1640 r. poseł polski do Turcji, Wojciech Miaskowski oraz władca zależnej od Osmanów Mołdawii, hospodar Bazyli Lupul. Choć ten drugi …

Działalność Beauplana w okresie kampanii smoleńskiej (artykuł, Silva Rerum)

Udział Wilhelma le Vasseur de Beauplana w wojnie smoleńskiej 1632-34 nie jest pewny, wiadomo natomiast, że nowo wybrany król Władysław IV szybko włączył Beauplana do akcji przygotowań wojennych przed planowaną wojną z Turkami i z Tatarami. Z polecenia Koniecpolskiego Beauplan …

Dzieło życia Beauplana (artykuł, Silva Rerum)

Kwintesencją kartograficznego kunsztu francuskiego kartografa Beauplana miała zostać „Specjalna mapa Ukrainy”, dzieło, które przyniosło mu prawdziwą sławę. Wydrukowana na ośmiu arkuszach w skali 1:452 000 w gdańskiej oficynie Hondiusa w 1650 roku, była dziełem wyjątkowym. Beauplan na opracowanie mapy „specjalnej” potrzebował …

Fałszywy ambasador (artykuł, Silva Rerum)

Epoka nowożytna to czas, kiedy rodziła się nowoczesna dyplomacja. Nie bez oporów ustalano wówczas zasady protokołu dyplomatycznego i funkcjonowania placówek dyplomatycznych oraz samych dyplomatów. Ci zaś, reprezentując dany kraj nie musieli być jego obywatelami. Szczególną rolę w tym procederze spełniali …

Francuska służba królowej Ludwiki Marii Gonzagi (artykuł, Silva Rerum)

Ludwika Maria Gonzaga, żona dwóch Wazów (Władysława IV i Jana Kazimierza), była z pochodzenia Francuzką. Podobnie jak jej poprzedniczki królowa lubiła otaczać się służbą mówiącą w jej ojczystym języku. Ponieważ Gonzaga była kobietą o szerokich upodobaniach naukowych, artystycznych i aspiracjach …

Francuski wojaż królewiczów Sobieskich w latach 1696-1697 (artykuł, Silva Rerum)

Jednym z ważnych elementów wychowania szlacheckiego była tura kawalerska. Niedoścignionym przykładem wyprawy po krajach Europy Zachodniej, pod względem jej organizacji oraz osiągniętych rezultatów, była wyprawa królewicza Władysława Wazy w latach 1624-1625. Młody Waza, zgodnie ze wskazaniami podróżował incognito, co jednak …

Francuzi w Warszawie w drugiej połowie XVII w. (artykuł, Silva Rerum)

Podobnie jak każda stolica kraju, również Warszawa w XVII w. przyciągała rzesze cudzoziemców. Artyści, muzycy, poeci, architekci, kupcy to tylko nieliczne profesje, jakimi zajmowali się obcokrajowcy. Co sprawiło, że w drugiej połowie XVII w. Warszawa zapełniła się licznymi przybyszami z …

Generał artylerii (generalis artilleriae magister) (artykuł, Silva Rerum)

Rozwój broni palnej, a zwłaszcza artylerii postawił konieczność powołania specjalisty do jej do nadzorowania. Pieczę nad artylerią sprawował w XVI stuleciu hetman polny oraz tzw. starszy nad armatą. To m.in. dzięki jego wysiłkom bitwa pod Obertynem w 1531 roku zakończyła …

Generał pocztmistrz (artykuł, Silva Rerum)

Pocztmistrz naczelny sprawował nadzór nad pocztą królewską. Urząd ten powołał Władysław IV w 1647 roku. Za panowania innych władców zmieniała się nazwa tego urzędu. Za Sasów był nazywany generalnym pocztmistrzem Rzeczypospolitej Polskiej, za Stanisława Augusta generalnym dyrektorem poczty lub …

Gnademedaillen: medale łaski (artykuł, Silva Rerum)

Zygmunt III osobiście wykonywał „bardzo sposobnie wizerunki własne na kamieniach drogich rżnięte, które zawieszone na kosztownych łańcuchach złotych, takoż jego roboty, rozdawał znakomitym a dobrze zasłużonym w kraju mężom”. Jednym z głównych atrybutów królów z dynastii polskich Wazów (do tego …

Heroiczna doba Kozaczyzny (artykuł, Silva Rerum)

Kozacy – żołnierskie bractwo miłujące swobodę, wojownicze i niechętnie poddające się władzy zwierzchniej, przysparzało Rzeczypospolitej walecznych wojowników, ale także i licznych problemów. Początki kozaczyzny sięgają XVI stulecia, kiedy to w odpowiedzi na najazdy Tatarów, powstawały grupy samoobrony, które z czasem …

Hetman Stanisław Żółkiewski pisze o wojnie moskiewskiej (artykuł, Silva Rerum)

Hetman Stanisław Żółkiewski – jeden z najlepszych i najbardziej znanych polskich wodzów XVII wieku – był autorem Początku i progresu wojny moskiewskiej. Dzieło to obejmowało okres od 1608 do 1611 roku i traktowało o wojnie z Moskwą, jej przyczynach i …

Historia czytana z monet (artykuł, Silva Rerum)

Niektóre monety mówią współczesnym ludziom więcej niż niejeden zapis kronikarski. Dlaczego na wielu monetach pojawia się symbol orła? Co na monetach Bolesława Krzywoustego robił św. Wojciech? Który król spoglądający z monety miał na sobie szaty antycznego wodza i kto jest …

Hortus Regius: ogrody Władysława IV (artykuł, Silva Rerum)

Niezależnie od przekształconego przed 1640 r. ogrodu w Niepołomicach oraz analogicznych założeń przy zamku grodzieńskim, wileńskim, krakowskim i warszawskim, wreszcie kwietników przy licznych dworach (np. w Nieporęcie) i willach monarszych (np. na krakowskich Dębnikach), król Władysław cenił najbardziej trzy założenia …

Inżynier potrzebny od zaraz (artykuł, Silva Rerum)

Kasztelan krakowski, a później hetman wielki koronny Stanisław Koniecpolski, był wyjątkowo aktywny jeżeli chodzi o organizowanie sieci osadniczej na kresach. Założył ponad 1000 osad i wsi celem rozwoju południowo-wschodniej części kresów Rzeczypospolitej. Na mieszkańców nowych osad składała się mieszanka ludności …

Jak Kozacy stali się podporą prawosławia (artykuł, Silva Rerum)

Szesnastowieczna Rzeczypospolita jawiła się jako raj i przytulisko dla wszelakiej maści heretyków i schizmatyków. Tolerancja religijna panująca na obszarach rządzonych przez polskich i litewskich Jagiellonów była konsekwencją wielu lat ich władztwa, w którym tylko poszanowanie swobód gwarantowało spokój w państwie. …

Jakub Sobieski, ojciec króla (artykuł, Silva Rerum)

Jakub Sobieski (1590–1646), najmłodsze dziecko Marka, chorążego nadwornego, wywodził się ze średniozamożnej szlachty. Nic nie wiadomo o miejscu jego urodzenia i dzieciństwie. Po studiach w Akademii Zamojskiej i w Krakowie w połowie kwietnia 1607 r. wyjechał na dalsze nauki za …

Jan Christian Bierpfaff – złotnik Władysława IV i Jana Kazimierza (artykuł, Silva Rerum)

Biegły złotnik, serwitor królewski, projektant wzorników, autor monumentalnych dzieł w najważniejszych polskich świątyniach, artysta pracujący dla najświetniejszych polskich rodów. Jan Christian Bierpfaff należy bez wątpienia do grona najwybitniejszych twórców doby baroku. Jan Christian, z pochodzenia Niemiec, urodził się ok. 1600 r. …

Jan III Sobieski odwiedza Prusy (artykuł, Silva Rerum)

21 maja 1677 roku o godzinie dziewiątej Jan III Sobieski wraz z małżonką i królewiczem Jakubem rozpoczął podróż drogą wodną do Prus. Płynął w dół Wisły, a po drodze do Gdańska, który był celem jego podróży, odwiedził też inne miasta …

Jan Karol Chodkiewicz (artykuł, Silva Rerum)

Rzeczypospolita w pierwszej połowie XVII wieku miała szczęście do wybitnych wodzów. Jednym z nich był hetman wielki litewski Jan Karol Chodkiewicz. Potomek możnego litewskiego rodu, odebrał staranną edukację, zakończoną podróżą po krajach Europy Zachodniej. Żołnierskiego rzemiosła wyuczył się pod okiem Jana …

Jan Karol Chodkiewicz (1560-1621) – pogromca Szwedów (artykuł, Silva Rerum)

Osiem lat, tyle miał młody Jan Karol, kiedy ojciec wziął go na wyprawę wojenną przeciwko Moskwie. Później jednak poświęcił wiele lat na naukę i podróże zagraniczne. Dopiero więc w wieku 36 lat ruszył na swoją wyprawę wojenną. Szybko się jednak …

Jan Marian (artykuł, Silva Rerum)

W 1. połowie XVII w. przez Europę, we wszystkich kierunkach, ciągnęli zawodowi żołnierze, oferujący swe służby każdemu, kto toczył, lub tylko planował, wojnę. Wielu trafiało do armii Rzeczypospolitej, która stale potrzebowała oficerów, zwłaszcza jeśli mieli pojęcie o inżynierii i artylerii. …

Janusz Kiszka (ok. 1586-1654) – hetman z przypadku (artykuł, Silva Rerum)

Koneksje rodzinne predestynowały go wielkiej kariery. Od najmłodszych lat interesował się wojskiem i dał się poznać jako dzielny żołnierz walczący pod rozkazami Jana Karola Chodkiewicza. Kircholm, Biały Kamień, Diament - to tylko niektóre bitwy, w których wziął udział podczas wojny …