• Trafność wyników
• Tytuł
• Typ zasobu
• Źródło pochodzenia
• Data

Chorągiew husarska Jana III – pierwszy oddział wojsk koronnych (artykuł, Silva Rerum)

W czasach Władysława IV w ramach wojsk koronnych król utrzymywał chorągiew husarską. Pod względem prestiżowym był to pierwszy w hierarchii oddział wojska koronnego, a jego dowódca, czyli porucznik, należał do grona wyższych rangą oficerów, występując na ogół z tytułem pułkownika …

Francuski wojaż królewiczów Sobieskich w latach 1696-1697 (artykuł, Silva Rerum)

Jednym z ważnych elementów wychowania szlacheckiego była tura kawalerska. Niedoścignionym przykładem wyprawy po krajach Europy Zachodniej, pod względem jej organizacji oraz osiągniętych rezultatów, była wyprawa królewicza Władysława Wazy w latach 1624-1625. Młody Waza, zgodnie ze wskazaniami podróżował incognito, co jednak …

Tureckie plany króla Władysława IV (artykuł, Silva Rerum)

Przez ponad 200 lat państwo polsko-litewskie starało się unikać konfliktu z imperium osmańskim, a zaatakowane potrafiło się obronić, jak w latach 1620–1621 i roku 1634. Jednak w latach 40. XVII w. w zaciszu królewskiego gabinetu narodził się plan wielkiej wojny …

Łacińskie panegiryki dla Władysława IV (artykuł, Silva Rerum)

W epoce wczesnonowożytnej adresatem utworu panegirycznego mógł zostać każdy, kto nad panegirystą był w stanie roztoczyć mecenat zarówno w chwili obecnej, jak i przyszłości. Sposobnością dla przygotowania panegiryku mogły być narodziny, ważna uroczystość, zwycięstwa militarne oraz zgon. Niekiedy można mówić …

Pieniądze władców elekcyjnych – cz. 1: od Batorego do Władysława IV (artykuł, Silva Rerum)

Zapisaną w unii lubelskiej unifikację pieniądza w Koronie i na Litwie wypełnił dopiero Stefan Batory. W 1580 roku wprowadzono system monetarny, wiążący polski pieniądz z cesarskim, co ułatwiło przeliczenia i handel. Jednocześnie wprowadzono monety, których wartość realna była bardzo zbliżona …

Władca idealny według włoskiego kardynała (artykuł, Silva Rerum)

Podejmowana na kartach literatury już od starożytności tematyka sprawowania władzy i najlepszego władcy w epoce wczesnonowożytnej wpisana została w nowy kontekst kulturowo-społeczny. W obliczu niejednorodności wyznaniowej Europy istotną rolę w obrębie tzw. res publica Christiana zaczęły z czasem pełnić kwestie …

Ojciec Walerian Magni, szara eminencja dworu Władysława IV (artykuł, Silva Rerum)

W opracowaniach dotyczących dworu Władysława IV wśród osób, które miały największy wpływ na władcę, wymienia się podkomorzego koronnego Adama Kazanowskiego i podkanclerzego koronnego Jerzego Ossolińskiego. Tymczasem Władysław IV liczył się również ze zdaniem pewnych osób duchownych i zakonników, a pozycja …

Agostino Locci – scenograf i architekt polskich Wazów, ojciec twórcy pałacu wilanowskiego (artykuł, Silva Rerum)

Agostino Locci, scenograf, inżynier teatralny i architekt, był najważniejszym obok Giovanniego Battisty Gisleniego artystą działającym na dworze polskich Wazów. Jednak w pracach historyków sztuki długo pozostawał on postacią mało znaną. Uwagę badaczy skupił bowiem jego syn i imiennik, architekt króla …

Uczestnicy elekcji (artykuł, Silva Rerum)

Teoretycznie w elekcji mogła uczestniczyć cała szlachta Rzeczypospolitej. Jednak w praktyce długie trwanie sejmów elekcyjnych, rozległość kraju i rozwarstwienie majątkowe szlachty niepozwalające wszystkim na poniesienie kosztów długich wojaży powodowały, że zjazdy elekcyjne były mniej liczne, niż zakładano. Faktycznej liczby uczestników sejmów …

Sztuka barokowa w siedemnastowiecznej Rzeczpospolitej (artykuł, Silva Rerum)

Konieczność nadążania za tym co „modne” w sztuce europejskiej była w państwie polsko-litewskim schyłku XVI w. elementem oczywistego …

W tajnej służbie Jego Królewskiej Mości (artykuł, Silva Rerum)

Czasy sarmackie obfitują w życiorysy, których wystarczyłoby na niejeden sensacyjno-przygodowy film. Jedną z najciekawszych postaci XVII w. był pułkownik Teofil Szemberg (? – 1639/1640), artylerzysta i inżynier wojskowy, autor poczytnego diariusza wyprawy cecorskiej, bohater wielu tajnych misji w służbie Zygmunta …

Krzysztof Arciszewski – pierwszy Polak w Brazylii (artykuł, Silva Rerum)

Krzysztof Arciszewski, pierwszy Polak, który stanął na brazylijskiej ziemi, przyszedł na świat w 1592, w Rogalinie, w bogobojnej rodzinie wielkopolskich arian. Od młodych lat zapowiadał się na dzielnego wojaka, a liczne dowody odwagi dał podczas walk ze Szwedami w Inflantach …

Hetman Stanisław Żółkiewski pisze o wojnie moskiewskiej (artykuł, Silva Rerum)

Hetman Stanisław Żółkiewski – jeden z najlepszych i najbardziej znanych polskich wodzów XVII wieku – był autorem Początku i progresu wojny moskiewskiej. Dzieło to obejmowało okres od 1608 do 1611 roku i traktowało o wojnie z Moskwą, jej przyczynach i …

Jan Christian Bierpfaff – złotnik Władysława IV i Jana Kazimierza (artykuł, Silva Rerum)

Biegły złotnik, serwitor królewski, projektant wzorników, autor monumentalnych dzieł w najważniejszych polskich świątyniach, artysta pracujący dla najświetniejszych polskich rodów. Jan Christian Bierpfaff należy bez wątpienia do grona najwybitniejszych twórców doby baroku. Jan Christian, z pochodzenia Niemiec, urodził się ok. 1600 r. …

Jan Marian (artykuł, Silva Rerum)

W 1. połowie XVII w. przez Europę, we wszystkich kierunkach, ciągnęli zawodowi żołnierze, oferujący swe służby każdemu, kto toczył, lub tylko planował, wojnę. Wielu trafiało do armii Rzeczypospolitej, która stale potrzebowała oficerów, zwłaszcza jeśli mieli pojęcie o inżynierii i artylerii. …

Poselstwo Jerzego Ossolińskiego do Rzymu w 1633 r. (artykuł, Silva Rerum)

W zbiorach rękopisów Biblioteki Narodowej zachował się zeszyt szkolny Jana Sobieskiego z czasów jego nauki w Kolegium Nowodworskiego, zawierający ćwiczenia z retoryki. Wśród nich znajduje się gratulacja napisana dla Jerzego Ossolińskiego z okazji otrzymania przez niego urzędu kanclerza. Panegiryczna mowa, …

Królewicz Jan Kazimierz aresztowany! (artykuł, Silva Rerum)

Postać Jana Kazimierza u większości ludzi wywołuje trzy skojarzenia: potop szwedzki, obrona Jasnej Góry i śluby lwowskie 1656 r., powierzające opiece Matki Bożej Rzeczpospolitą polsko-litewską. Tymczasem królewicz ten był postacią bardzo ciekawą, a jego losy układały się nieraz dramatycznie jeszcze …

Spór o Rumno, dobra Jeremiego Wiśniowieckiego (artykuł, Silva Rerum)

Książę Jeremi Wiśniowiecki herbu Korybut, wojewoda ruski, znany jest szerzej przede wszystkim jako jeden z bohaterów historycznych powieści Henryka Sienkiewicza „Ogniem i mieczem”, jeden z najbogatszych magnatów swoich czasów i mężny obrońca Zbaraża przed kozakami. Budowanie olbrzymiej fortuny i pozycji …

Dyplomatyczny zgrzyt – Wojciech Miaskowski i Bazyli Lupul (artykuł, Silva Rerum)

Przestrzeganie ceremoniału dyplomatycznego jest nader skomplikowaną sztuką, w której najmniejsza pomyłka może zrodzić poważne konsekwencje. Przekonali się o tym w 1640 r. poseł polski do Turcji, Wojciech Miaskowski oraz władca zależnej od Osmanów Mołdawii, hospodar Bazyli Lupul. Choć ten drugi …

Robert Portius – kariera bez precedensu (artykuł, Silva Rerum)

W pierwszej połowie XVII w. Krosno i jego zamożność utożsamiano z jednym człowiekiem. Robert Gilbert Porteous urodził się w roku 1601 w Langside (Lanxeth) koło Dalkeith (hrabstwo Midlothian, na południowy zachód od Edynburga). Był jednym z tysięcy szkockich emigrantów, których …

Karły na polskich dworach królewskich i magnackich od XVI do XVIII wieku (artykuł, Silva Rerum)

Karłami – w terminologii medycznej – określa się ludzi o nienormalnie krótkim tułowiu i kończynach, kulistej głowie, krótkich dłoniach oraz palcach, ukształtowanych w ten sposób na skutek zaburzeń rozwoju chrząstek stawowych, zaburzeń hormonalnych (niedoczynności przysadki mózgowej, wrodzonego braku tarczycy lub …

Opolanin lekarzem Zygmunta III i Władysława IV (artykuł, Silva Rerum)

Jerzy Gorecki urodził się w drugiej połowie XVI wieku w Leśnicy, niedaleko Góry Chełmskiej (dziś góra św. Anny). Po ukończeniu studiów medycznych, dostał się na dwór wiedeński i zrobił tam karierę: otrzymał nawet godność hrabiego dworu cesarskiego (comes) i używał …

Lew Bazyli Sapieha (1557-1633) – posiadacz buławy niechcianej (artykuł, Silva Rerum)

Sapieha był jednym z najwybitniejszym litewskich mężów stanu, jednak zupełnie nie miał zdolności ani zamiłowania do wojaczki. Buławę wielką litewską otrzymał dlatego, że jej nikt nie chciał podjąć (1624). Zygmunt III w obawie przed wzrostem potęgi rodu Radziwiłłów, nie przekazał …

Krzysztof Radziwiłł „Młodszy” (1585-1640) – hetman w niełasce (artykuł, Silva Rerum)

Dumny magnat, czuły na punkcie honoru rodowego, przeświadczony o swoim powołaniu do odgrywania pierwszoplanowych ról w państwie. Trzeba przyznać, że był zdolnym wodzem, ale egoizm i pycha nie zjednywały mu sympatyków. Jako przywódca kalwinów litewskich, nie mógł się spodziewać sympatii …

Apoteoza króla Jana Kazimierza (artykuł, Silva Rerum)

Jan Kazimierz Waza, obrany królem polskim 20 listopada 1648 r. (dokładnie w pół roku po śmierci swego brata, Władysława IV), koronował się w Krakowie 17 stycznia 1649 r. Jakkolwiek oprawa tej ceremonii z powodu braku środków nie dorównywała poprzednim uroczystościom, …

Alegoryczny portret Marii Ludwiki Gonzagi (artykuł, Silva Rerum)

Przed swoim wyjazdem do Polski (jesień 1645 r.) księżniczka Maria Ludwika, córka Karola Gonzagi księcia de Nevers, i Katarzyny de Lorraine, była w Paryżu osobistością bardzo znaną. Inteligentna i energiczna, wykształcona i obdarzona dużym wdziękiem, oprócz dostojeństwa, dysponowała jeszcze urodą, …

Hortus Regius: ogrody Władysława IV (artykuł, Silva Rerum)

Niezależnie od przekształconego przed 1640 r. ogrodu w Niepołomicach oraz analogicznych założeń przy zamku grodzieńskim, wileńskim, krakowskim i warszawskim, wreszcie kwietników przy licznych dworach (np. w Nieporęcie) i willach monarszych (np. na krakowskich Dębnikach), król Władysław cenił najbardziej trzy założenia …

Dyplomacja i turystyka – królewicz Władysław Waza w posiadłościach hiszpańskich (1624-1625) (artykuł, Silva Rerum)

Królewicz Władysław Waza, syn Zygmunta III i następca polskiego tronu, podróżujący po Europie w latach 1624-1625, pomimo iż nie dotarł na Półwysep Iberyjski, miał okazję trzykrotnie zetknąć się z Hiszpanami w: Niderlandach Południowych, Mediolanie i Królestwie Neapolu. Zagraniczna podróż młodego …

Milusińscy w sukienkach, czyli ubiory chłopięce w XVII w. (artykuł, Silva Rerum)

Na portrecie jednorocznego królewicza Władysława Zygmunta Wazy pędzla Martina Kobera (1596 r.) ukazano modela w chłopięcym stroju uszytym zgodnie ze zwyczajem epoki, czyli prawie nieróżnicujący płci. Wykrochmalona i gofrowana krezka zapowiada przyszłe skrępowanie surowymi zasadami wychowawczymi. Uwagę zwraca czerwona sukienka …

Portret psa króla Władysława (artykuł, Silva Rerum)

Pewnego razu Władysław IV zlecił swemu nadwornemu malarzowi wykonanie portretu ulubionego psa, brytana o imieniu Szwan, którego „zawsze przy sobie w pokoju miewał”. Co ciekawe, w Bibliotece Jagiellońskiej odnaleźć możemy nawet epitafium poświęcone królewskiemu ulubieńcowi (rkps 116, k. 167 v). …

Teatr Władysława IV (artykuł, Silva Rerum)

Teatr Władysławowski to nie tylko oparta na mantuańsko-parmeńskich wzorcach, dwukondygnacjowa sala w południowym skrzydle Zamku Warszawskiego (za Jana III zwana Komedialnią), dekorowana sztukaterią z motywem Feniksa, z okazałą, architektoniczną ramą sceniczną flankowaną kolumnami. To fenomen ściśle związany z praktyką mecenasowską …

Konterfekt Królewicka Jego Mości, Zygmunta Kazimierza Wazy (artykuł, Silva Rerum)

W 1643 roku z kramu gdańskiego kupca Jana de Wanta królewscy krawcy z rozkazania Władysława IV i „z wiadomością pana szatnego” pobrali dla Królewicka Jego Mości – obok takich produktów, jak galon złoty ze srebrem, jedwab „farbisty”, pasamon ze złotem …

Dramma per musica na dworze Władysława IV (artykuł, Silva Rerum)

Praktykę wykonywania przedstawień operowych na dworze wprowadził królewicz Władysław Waza. Podczas swojej podróży do Włoch zapoznał się z praktyką dramma per musica na dworze Medyceuszów (w podróż do Włoch udał się także młodszy brat Władysława IV, Aleksander Karol, a w …

Do źródeł Trylogii (artykuł, Silva Rerum)

Henryk Sienkiewicz pisząc Trylogię, korzystał z autentycznych siedemnastowiecznych źródeł. Dokumenty uwiarygodniały historię literacką oraz służyły jako materiały umożliwiające poznanie epoki oraz mentalności szlachty, żołnierzy i ludności Rzeczypospolitej. Henryk Sienkiewicz pisząc Trylogię, korzystał z autentycznych siedemnastowiecznych źródeł. Dokumenty uwiarygodniały historię literacką oraz …

Udział miast w elekcji Władysława IV (artykuł, Silva Rerum)

W Rzeczypospolitej prawo reprezentacji na sejmach zwyczajnych, nadzwyczajnych i niezwyczajnych (konwokacyjnych, elekcyjnych i koronacyjnych) posiadała nie tylko szlachta, ale też niektóre miasta: Kraków, Lublin, Lwów, Poznań, Toruń, Gdańsk i Warszawa. Uzyskały one to prawo w różnym czasie i na różnych …

Stanisław Żółkiewski (1547-1620) – zdobywca Moskwy (artykuł, Silva Rerum)

Wojskowego rzemiosła uczył się pod okiem swego mentora Jana Zamoyskiego. Niektórzy twierdzą, że to Żółkiewskiemu zawdzięczał Zamoyski część swych sukcesów; razem działali w wojnach batoriańskich, w Inflantach i w Mołdawii, a także przeciwko arcyksięciu Maksymilianowi pod Byczyną. Hetmaństwo polne otrzymał …

Jan Karol Chodkiewicz (1560-1621) – pogromca Szwedów (artykuł, Silva Rerum)

Osiem lat, tyle miał młody Jan Karol, kiedy ojciec wziął go na wyprawę wojenną przeciwko Moskwie. Później jednak poświęcił wiele lat na naukę i podróże zagraniczne. Dopiero więc w wieku 36 lat ruszył na swoją wyprawę wojenną. Szybko się jednak …

Janusz Radziwiłł (1612-1655) – ten który zdradził (artykuł, Silva Rerum)

Henryk Sienkiewicz w Potopie, naszkicował Radziwiłła jako żądnego władzy, dumnego i bezwzględnego intryganta. W tym literackim obrazie jest wiele prawdy. Zdolny polityk i wódz miał tę wadę, że był przekonany o swojej wyjątkowości, a niepohamowana ambicja, pycha i wybuchowy charakter …

Upadek polskiej kartografii od połowy XVII do połowy XVIII wieku (artykuł, Silva Rerum)

Zamiłowania geograficzne Jana III były znane współczesnym; jego nazwisko widniało na liście członków pierwszego stowarzyszenia geograficznego, Akademii Argonautów, które powstało w Wenecji w 1684 roku z inicjatywy Vincenza Marii Coronellego, franciszkanina. Karolina Targosz, badaczka naukowych zainteresowań Sobieskiego, podkreślała że król …

Biblioteka Jana III Sobieskiego: dzieło Samuela ze Skrzypny Twardowskiego (artykuł, Silva Rerum)

W polskiej historiografii XVII stulecia poczesne miejsce zajmuje poemat biograficzny pt. Władysław IV król polski i szwedzki, napisany trzynastozgłoskowcem przez Samuela Twardowskiego i wydany w Lesznie w 1649 r. u Daniela Vettera. Autor dzieła, wywodzący się z niezamożnej szlachty Samuel Twardowski …

Beresteczko 28 VI-30 VII 1651 – pogrom Kozaków (artykuł, Silva Rerum)

Powstanie Chmielnickiego wstrząsnęło podstawami Rzeczypospolitej. Kozacy i sprzymierzeni z nimi Tatarzy podchodzili aż pod Lwów i Zamość. Klęski nieudolnych hetmanów, którzy poszli w niewolę oraz zawirowania związane ze śmiercią Władysława IV spowodowały utratę kontroli nad większością Ukrainy. Ofensywę powstańców zatrzymała …

Awantury Jerzego Krasickiego (artykuł, Silva Rerum)

Dwóch braci Krasickich żyło w pierwszej połowie XVII wieku, jednak ich losy toczyły się zupełnie innymi torami. Marcin był sprawnym i zasłużonym politykiem, Jerzy zaś zawadiaką i warchołem. Tego drugiego, ze względu na zarozumiałość i pychę, z której jednak powszechnie …

Fałszywy ambasador (artykuł, Silva Rerum)

Epoka nowożytna to czas, kiedy rodziła się nowoczesna dyplomacja. Nie bez oporów ustalano wówczas zasady protokołu dyplomatycznego i funkcjonowania placówek dyplomatycznych oraz samych dyplomatów. Ci zaś, reprezentując dany kraj nie musieli być jego obywatelami. Szczególną rolę w tym procederze spełniali …

Romans, przez który wybuchł potop - prolog (artykuł, Silva Rerum)

Historia romansu Elżbiety ze Słuszków z królem Janem Kazimierzem jest dość znana. Większą tajemnicą są losy Adama Kazanowskiego, jej pierwszego męża, który, mówiąc łagodnie, też świętoszkiem nie był. Kazanowski miał szczęście być bliskim przyjacielem najpierw królewicza, potem już króla Władysława IV. …

Królewskie figle (artykuł, Silva Rerum)

Tzw. warga habsburska Władysława IV bywała niekiedy przedmiotem żartów szlachty. Z kolei Zygmunt III miał dworować z syna, że ten lubi tranżerować kapłony. Pewna facecja głosiła: „Zygmunt Władysławowi, chętnie rozbierającemu kapłony, kazał drut w nie włożyć. Nie mogąc rozebrać, nuże …

Minister w spódnicy: Urszula Meierin (artykuł, Silva Rerum)

Warto pamiętać, iż przed epoką rozpolitykowanej Ludwiki Marii Gonzagi i ambitnej Marii Kazimiery działała na polskim dworze królewskim „jakby wyrocznia całego dworu” (określenie H. Viscontiego). Z. Kuchowicz sugeruje za nuncjuszem F. Diotallevim, że to romans z Urszulą Meierin wywołał u …

Gnademedaillen: medale łaski (artykuł, Silva Rerum)

Zygmunt III osobiście wykonywał „bardzo sposobnie wizerunki własne na kamieniach drogich rżnięte, które zawieszone na kosztownych łańcuchach złotych, takoż jego roboty, rozdawał znakomitym a dobrze zasłużonym w kraju mężom”. Jednym z głównych atrybutów królów z dynastii polskich Wazów (do tego …

Puntały i inne mirabilia mody (artykuł, Silva Rerum)

2 lutego 1607 r., w trakcie uroczystości wręczenia królowej Konstancji Złotej Róży przez wysłannika papieża, zarówno król Zygmunt III jak i królewicz Władysław wystąpili publicznie w strojach niemal całkowicie pokrytych kamieniami szlachetnymi! W epoce nowożytnej klejnoty nie były wyłącznie atrybutem …

Szlachcic czy karczmarz? Płaszcz w modzie męskiej XVII w. (artykuł, Silva Rerum)

Pergaminowy dokument z 1638 roku (Biblioteka XX. Czartoryskich), w którym Władysław IV rozszerza przywileje dla stołecznego cechu malarsko-pozłotniczego, zdobi przepiękny portret monarchy. Wizerunek króla klęczącego w złotej zbroi na purpurowym dywanie opiera się zapewne na zaginionym pierwowzorze ukazującym familię wazowską …

Szwedzki pierścień polskich Wazów (artykuł, Silva Rerum)

Oprócz rozmaitych klejnotów, takich jak „łańcuch diamentowy w podługowate wiązania, w którego każdym wiązaniu oprócz pomniejszych diamentów, wprawiono trzy wielkie trójgraniaste”, pierwszy Waza na tronie polskim swemu dziedzicowi zapisał w testamencie „spięcie do kapelusza z dwunastą sznurkami, w każdym po …