• Trafność wyników
• Tytuł
• Typ zasobu
• Źródło pochodzenia
• Data

Co to są „owocowe kolumny”? (artykuł, Silva Rerum)

Podczas zwiedzania ogrodów wchodzących w skład rezydencji wilanowskiej, możemy podziwiać niezwykle efektowną zewnętrzną fasadę budynku. Szczególnie bogatymi dekoracjami cechuje się elewacja ogrodowa zdobiąca korpus główny i galerie Pałacu. Wzniesione za czasów króla Jana III Sobieskiego galerie boczne łączą główny korpus …

Owocowe kolumny – galeria południowa (artykuł, Silva Rerum)

Dwie galerie boczne Pałacu w Wilanowie łączą jego główny korpus z dwoma wieżami. Widoczne od strony ogrodów zewnętrzne elewacje tych galerii wyróżniają się wielkimi oknami. Z boków każdej wnęki okiennej są widoczne po dwie kolumny, które nazwałam „owocowymi” ze względu …

Owocowe kolumny – galeria północna (artykuł, Silva Rerum)

Dwie galerie boczne Pałacu w Wilanowie łączą jego główny korpus z dwoma wieżami. Widoczne od strony ogrodów zewnętrzne elewacje tych galerii wyróżniają się wielkimi oknami. Z boków każdej wnęki okiennej są widoczne po dwie kolumny, które nazwałam „owocowymi” ze względu …

Owocowe kolumny z pilastrami (artykuł, Silva Rerum)

Południowa elewacja Pałacu w Wilanowie została niemal w całości przebudowana w XVIII w. na polecenie Elżbiety Sieniawskiej. Dobudowano wówczas oba boczne skrzydła Pałacu w Wilanowie. Elewacja południowego skrzydła ma na wschodnim krańcu dwa duże okna. Każdy bok wnęki okiennej ozdobiono …

Zwierzyniec w dobrach Wilanów (artykuł, Silva Rerum)

Budowę zwierzyńca zapoczątkowało pismo hrabiego Aleksandra Potockiego z 3 czerwca 1844 r.[1], w którym ówczesny właściciel Wilanowa nakazał urządzić zwierzyniec w lesie kabackim. Budowę ukończono w 1849 r., koszt ogólny inwestycji wyniósł 13 994 zł i 17 gr, a jego …

Rezerwat przyrody Morysin – miejsce spotkania przyrody i historii (artykuł, Silva Rerum)

W kierunku północno-wschodnim od wilanowskiego pałacu, po drugiej stronie wiślanego starorzecza, w widłach kanału Sobieskiego i rzeki Wilanówki, roztacza się zwarty kompleks leśny zwany Morysinem. Teren ten miał bardzo burzliwą historię. Już sama lokalizacja, w dolinie dużej, nizinnej rzeki, powodowała, …

Atlas roślin rodzimych i obcych: doktor de Bernitz i storczyki (artykuł, Silva Rerum)

Storczyki to współcześnie jedne z najpopularniejszych w Polsce kwiatów doniczkowych. Niemal w każdej kwiaciarni i supermarkecie można kupić ich rozmaite odmiany. Mało kto jednak wie, że orchidee upowszechniły się w Europie już w XVI wieku i od tego czasu stopniowo …

Atlas roślin rodzimych i obcych: doktor de Bernitz o tojadzie mocnym (łac. aconitum napellus) (artykuł, Silva Rerum)

Jak głosi legenda, tojad wyrósł na wzgórzu Akonit, na której Herakles pokonał Cerbera. Z jadowitej śliny piekielnego psa, która padała kropla po kropli na ziemię, wykiełkował piękna i zabójcza niebieska roślina. Hekate uśmierciła jej sokiem swojego ojca, Medea – Tezeusza. …

Atlas roślin rodzimych i obcych: doktor de Bernitz o widłaku goździstym (łac. muscus terrestris) i jego zastosowaniu w lecznictwie siedemnastowiecznym (artykuł, Silva Rerum)

W 1595 roku w Herbarzu polskim Marcin z Urzędowa opisał jeden z gatunków widłaka: „W Polszce tego ziela dosyć przy borzech, przy lugach […]. Rozmaicie je zowią, jedni Widłak, drudzy Wroniec, Aptekarze z Wenecyiey Spicam sarmaticam […]. To ziele bardzo …

Ogrody i zwierzyńce zamku Wiśnicz (artykuł, Silva Rerum)

Łagodne wzgórza wokół zamku Wiśnicz, rozdzielone głębokimi dolinami, urozmaicone formacjami skalnymi, dopełniono zielenią ogrodów i zwierzyńców. Kompozycje z prawdziwego zdarzenia to czasy Piotra V Kmity (zmarł w 1553). Renesansowe ogrody nie były niczym dziwnym blisko Krakowa, serca monarchii. Imponujące układy …

Park zamkowy w Suchej Beskidzkiej (artykuł, Silva Rerum)

Park zamkowy w Suchej to świetny przykład szybkości, z jaką modne nowinki trafiały na pozornie odległą prowincję. Niewielki ogród kwaterowy z kwiatami i warzywami powstał tu w połowie XVI w., kiedy dobra przeszły w ręce krakowskiego złotnika Gaspara Castiglione. Na …

Jan III Sobieski sadzący drzewa w Wilanowie (artykuł, Silva Rerum)

Jan III Sobieski, będąc hetmanem i marszałkiem, a później królem, nie przestał się interesować najdrobniejszymi szczegółami, dotyczącymi gospodarki w jego licznych dobrach (nie trzeba dodawać, że w jego przebogatym księgozbiorze znajdowała się oczywiście Ekonomika ziemiańska generalna Jakuba Haura). Pochłaniały go …

Jaśnie oświecony przyrodnik (artykuł, Silva Rerum)

Aleksander książę Sapieha urodził się w 1773 r. w Strasburgu z matki Teofili z Jabłonowskich i ojca Józefa. Wykształcenie otrzymał gruntowne, chociaż w głównej mierze domowe. Dość wcześnie przejawiał zainteresowania przyrodnicze, których początków szukać należy w czasach, gdy u ciotki, …

Tajemnicza roślina księżnej Jabłonowskiej (artykuł, Silva Rerum)

Anna Paulina księżna z Sapiehów Jabłonowska (1728-1800), córka Kazimierza Karola Sapiehy, starosty onikszyńskiego i wołpińskiego i Karoliny z Radziwiłłów, urodziła się w Wołpii niedaleko Grodna i Mostów (województwo nowogrodzkie). W 1750 r. zawarła małżeństwo z Janem Kajetanem Jabłonowskim (o wiele …

Jean Emmanuel Gilibert – botanik z importu (artykuł, Silva Rerum)

Urodził się w Lyonie 20 czerwca 1741 r. W dzieciństwie i w latach młodzieńczych jego edukacją kierował wuj, ksiądz Gemini. W latach 1760-64 studiował medycynę w Montpellier. Stopień doktora otrzymał w 1763 r., praktykę zaczął na wsi, potem przeniósł się …

Architekt i król w ogrodzie (artykuł, Silva Rerum)

Jan III bardzo interesował się postępem prac budowlanych przy pałacu i w ogrodach wilanowskich. Świadczą o tym m.in. listy Augustyna Locciego, głównego architekta, pisane do króla w miesiącach, kiedy przebywał z dala od swej ulubionej letniej rezydencji. Architekt prosił króla …

Ogrodnicze zainteresowania króla zapisane w pamiętnikach Sarneckiego (artykuł, Silva Rerum)

Pamiętniki z lat 1691–1696 spisane przez Kazimierza Sarneckiego, rezydenta na dworze Jana III, dostarczają nam wielu informacji o życiu króla, jego rodziny i przyjmowanych gości. Dzięki nim wiemy, jak król zaczynał dzień, z kim jadał obiady i z kim się …

Ogród fruktyfikujący króla Jana i królowej Marysieńki (artykuł, Silva Rerum)

Po obu stronach dziedzińca pałacowego utworzony został kwaterowy ogród owocowo-warzywny, tak zwany „ogród fruktyfikujący”. Były to symetrycznie skomponowane ogrody z niewielką ilością kwiatów, głównie lawendy. Pośrodku każdego pasma ogrodu znajdowała się studnia ułatwiająca pracę ogrodnikom królewskim. Poszczególne kwatery owego ogrodu fruktyfikującego …

Sposób sadzenia kwiatów (artykuł, Silva Rerum)

W 1708 r. ukazało się jedno z pierwszych wydań książek poświęconych teorii ogrodów barokowych autorstwa A.J. Dezalliera d’Argenville’a – „La Théorie et Pratique du Jardinage”, uważanych za kodyfikację wiedzy praktycznej Le Notre’a – francuskiego mistrza barokowej sztuki ogrodowej. Podaje ona …

Zapach róż, czyli odór (artykuł, Silva Rerum)

W ogrodzie wilanowskim za czasów Jana Sobieskiego musiało być dużo pięknych róż, co opisał opat świętokrzyski w swoim liście do podkanclerzego Stanisława Szczuki (1687 r.): (...)w ogrodzie pięknie, ruż gwałt y pięknych, których takowy odór iest iż tak mocny że y …

Zwierzyniec w Wilanowie (artykuł, Silva Rerum)

Jednym z ulubionych miejsc króla w Wilanowie był zwierzyniec znajdujący się peryferyjnej, wschodniej części rezydencji, gdzie król spędzał wiele czasu odbywając przejażdżki oraz polując. Kazimierz Sarnecki, rezydent na dworze króla Jana III i królowej Marysieńki, opisał to w swoich pamiętnikach, które …

Polska encyklopedia botaniczna z XVIII wieku (artykuł, Silva Rerum)

Ksiądz Krzysztof Kluk (1739-1796) był człowiekiem ogromnie pracowitym. Poza swoimi zwykłymi obowiązkami proboszcza w Ciechanowcu, z zapałem zajmował się naukami przyrodniczymi. Miał już za sobą wydanie kilku ważnych pozycji z tego zakresu, gdy w roku 1786 ujrzał światło dzienne I …

Historia uprawy tulipanów w Europie (artykuł, Silva Rerum)

Opowieść o XVII-wiecznych ogrodach nie byłaby pełna, gdyby zabrakło w niej choćby kilku anegdot o tulipanach. Zdumiewająca historia pojawienia się i upowszechnienia upraw tych pięknych kwiatów obfituje w niejasności i pomyłki, nieoczekiwane wydarzenia i dramatyczne zwroty akcji. Ogrodowe tulipany (a dokładniej: …

Rozkwit europejskiej sztuki ogrodniczej w XVII wieku (artykuł, Silva Rerum)

Wilanowski ogród jest typowym przykładem barokowego założenia pałacowo-ogrodowego, powstałego pod wpływem XVII-wiecznych wzorców francuskich. A trzeba przyznać, że stulecie to było okresem wielkich zmian w szeroko rozumianej sztuce ogrodniczej. Europejscy możnowładcy prześcigali się w zakładaniu coraz większych i coraz bardziej …

Ziemniaczane trofeum? (artykuł, Silva Rerum)

Wielkie zamiłowanie Jana III Sobieskiego do ogrodów sprawiło, że Wilanów stał się ważnym ośrodkiem introdukcji nowych roślin uprawnych. Zapewne dlatego to właśnie temu władcy przypisuje się wprowadzenie do uprawy ziemniaka. Ponoć król miał przesłać parę funtów bulw ziemniaczanych do Wilanowa …

Kasztany czy kasztanowce? (artykuł, Silva Rerum)

Czy król Jan III Sobieski miał w swoim wilanowskim ogrodzie kasztany, czy kasztanowce? Problem z rozróżnianiem tych dwóch gatunków wynika raczej z podobnego brzmienia nazw, niż ze zbliżonego wyglądu. Oba gatunki są drzewami rodzącymi kolczaste owoce zawierające brązowe błyszczące kasztany, ale …

Krótka historia uprawy roślin cytrusowych (artykuł, Silva Rerum)

Cytrusy to popularna nazwa roślin należących do rodzaju Citrus. Bogactwo tego rodzaju ocenia się bardzo różnorodnie: jedni naukowcy wymieniają 16 gatunków, inni twierdzą, że jest ich około 100. Problem polega na tym, że bardzo trudno wyznaczyć granice i stopień pokrewieństwa …

Przyrodnicze pasje pani Elizy (artykuł, Silva Rerum)

Eliza Orzeszkowa (1841-1910) znana jest, oczywiście, szerokiej publiczności jako autorka opowiadań i powieści (warto przypomnieć, że w 1904 r. była nominowana do Nagrody Nobla), natomiast raczej niewiele wiadomo, zwłaszcza czytelnikom dzisiejszym, o jej pasjach przyrodniczych, jak też, wiążących się z …

Ogrody warszawskich rezydencji królewskich Jana III Sobieskiego (artykuł, Silva Rerum)

Warszawskim rezydencjom pary królewskiej Jana III i Marii Kazimiery, takim jak: pałac Kazimierzowski, Marywil, Solec, Marymont i pawilon myśliwski na Kępie, musiały oczywiście towarzyszyć ogrody. O ich rozplanowaniu przy pałacu Kazimierzowskim (zakupionym przez Jana III w 1678 r.) i przy …

Renesansowy ogród królowej Anny Jagiellonki (artykuł, Silva Rerum)

Podstawową zasadą w ukształtowaniu przestrzennym ogrodu renesansowego jest harmonijne powiązanie kompozycyjne z domem mieszkalnym, przy czym ogród zostaje podporządkowany architekturze budynku. Renesans wykształcił dwa główne rodzaje układów ogrodowych: osiowy i centralny. W osiowym – poszczególne elementy całości założenia są usytuowane …

Barokowy ogród przy Zamku Wazów (artykuł, Silva Rerum)

W roku 1643, w warszawskiej drukarni Piotra Elerta ukazał się Gościniec albo krótkie opisanie Warszawy, dzieło Adama Jarzębskiego, „Muzyka J. K. M. y Budowniczego Uiazdowskiego”. Swój opis Zamku Królewskiego autor zakończył tymi słowy: „Wynidę przez Bramę z Zamku, / I …

Arkadia – ogród sentymentalny w Polsce (artykuł, Silva Rerum)

W ciągu XVIII stulecia dotychczasowa barokowa forma ogrodów przeobraziła się w krajobrazową. W miejsce sztucznych regularnych podziałów geometrycznych przestrzeni powstały układy, oparte na pięknie natury. Tak więc zamiast strzyżonych ścian szpalerów, geometrycznie uformowanych drzew, zamiast boskietów i gabinetów ogrodowych wprowadzono …

Łobzów - królewski ogród pod Krakowem (artykuł, Silva Rerum)

W 1357 r. (lub 1367) na zlecenie Kazimierza Wielkiego, nieopodal Krakowa wzniesiono gotycki zamek, wedle tradycji dla „miłośnicy” króla, żydówki Esterki. Całość była przypuszczalnie otoczona murem, z dojazdem od strony traktu, czyli od południowego-wschodu. Prawdopodobnie już wtedy istniał ogród, przylegający …

Stanisław Bonifacy Jundziłł, zakochany w botanice litewski pijar (artykuł, Silva Rerum)

Stanisław Bonifacy Jundziłł przyszedł na świat „w powiecie lidzkim, w Jasieńcach, w szczupłym dziedzicznym majątku ojca, Benedykta Dunina Jundziłła, w roku 1761 miesiąca maja 6 dnia”. Matką jego była Róża Dowgiałłówna, druga żona Benedykta, która zmarła, gdy syn miał cztery …

Co zawdzięczał Słowacki księdzu Stanisławowi Jundziłłowi? (artykuł, Silva Rerum)

W twórczości polskich poetów doby romantyzmu często można odnaleźć wątki traktujące o przyrodzie. Nie inaczej jest w przypadku dzieł Juliusza Słowackiego, jednego z naszych trzech (lub czterech – jeśli zaliczyć w ten poczet Norwida) wieszczów. Poeta posiadał bowiem w wysokim stopniu …

Owocowy koncept barokowego ogrodnika (artykuł, Silva Rerum)

XVIII-wieczni gospodarze chętnie zapisywali w swych notatkach najróżniejsze porady. Dotyczyły one zarówno spraw związanych z medycyną, uprawą roli, hodowlą zwierząt, a także zajęciami ogrodniczymi. Dworki szlacheckie były zazwyczaj samowystarczalne, a uprawiane warzywa i owoce stanowiły podstawę kuchennego zaopatrzenia. Ogrodnicy dbali …

Piękny jak tynieckie jabłko (artykuł, Silva Rerum)

Ogrody benedyktynów tynieckich są jednym z tych obszarów zielonych, o których można powiedzieć, że istniały zawsze. Tradycja benedyktyńska rozpowszechniana w całej Europie nakazywała sadzenie i pielęgnację drzew owocowych. Benedyktynom, a także wywodzącym się z reguły św. Benedykta cystersom, zawdzięczamy pojawienie …

Wirydarz nie tylko w klasztorze (artykuł, Silva Rerum)

Pierwszą wymyślniejszą formą aranżacji przestrzeni stosowaną w dworskich ogrodach były wirydarze. Od razu uprzedźmy wątpliwość – dopiero w późniejszych wiekach przywołane określenie stało się nazwą wewnętrznego, kontemplacyjnego ogrodu klasztornego; w średniowieczu i na progu renesansu odnosiło się do ogrodów zamkowych …

Hortus Regius: ogrody Władysława IV (artykuł, Silva Rerum)

Niezależnie od przekształconego przed 1640 r. ogrodu w Niepołomicach oraz analogicznych założeń przy zamku grodzieńskim, wileńskim, krakowskim i warszawskim, wreszcie kwietników przy licznych dworach (np. w Nieporęcie) i willach monarszych (np. na krakowskich Dębnikach), król Władysław cenił najbardziej trzy założenia …

Brzoskwinia lub morela (artykuł, Silva Rerum)

Owoc ten pojawił się na „owocowych kolumnach” tylko raz - na kapitelu znajdującym się niemal w centrum galerii południowej wilanowskiego Pałacu (por. zdjęcie głowicy). Można go rozpoznać po charakterystycznym „przedziałku”. Taki rowek występuje u brzoskwini zwyczajnej i moreli zwyczajnej. Jest to …

Cytrusy (artykuł, Silva Rerum)

Oglądając dokładnie głowice „owocowych kolumn” można odnieść wrażenie, że wykonawcy i/lub zleceniodawcy prac nad dekoracjami ogrodowej fasady Pałacu w Wilanowie lubowali się w roślinach cytrusowych. Cytrusy można odnaleźć na niemal wszystkich kolumnach galerii północnej, z wyjątkiem jednego uszkodzonego kapitelu (w …

Granat (artykuł, Silva Rerum)

Wszystkie wyrzeźbione na „owocowych kolumnach” owoce granatu przedstawiono jako pęknięte. U każdego z nich szczelina przebiega od podstawy owocu aż po wyrazisty kielich kwiatowy na jego szczycie (przypominający kształtem królewską koronę). Zarówno ów kielich, jak i pęknięcie oraz widoczne we …

Jabłko (artykuł, Silva Rerum)

Trzymając z ręku jabłko, nie mamy wątpliwości, z jakim owocem ma do czynienia. Można go dość łatwo rozpoznać po zaschniętej pozostałości po górnej części kwiatu (głównie po kielichu kwiatowym i pręcikach), leżącej w charakterystycznym zagłębieniu na szczycie owocu. Dużo trudniej …

Karczoch (artykuł, Silva Rerum)

Kwiatostany karczocha zwyczajnego Cynara scolymus występują tylko na jednej z 22 wilanowskich „owocowych kolumn”. Po obu bokach położonej na samym rogu budynku kolumny z pilastrem zamieszczono aż dwa takie motywy (pośrodku jest winogrono - owocostan winorośli). Wyjątkowość karczochów wynika także …

Makówka (artykuł, Silva Rerum)

Na jednej z 22 wilanowskich „owocowych kolumn” wyrzeźbiono makówki (por. fotografia). Są to prawdopodobnie owoce maku lekarskiego Papaver somniferum (por. artykuł na ten temat). U tego właśnie gatunku makówki są kuliste lub lekko spłaszczone. Warto podkreślić, że wygląd owocu wyrzeźbionego na …

Melon lub kakaowiec (artykuł, Silva Rerum)

Na jednej z kolumn zdobiących okna południowej galerii pałacu w Wilanowie występuje nieco wydłużony owoc z regularnie rozmieszczonymi, dość głębokimi bruzdami. Spłaszczony szczyt owocu wskazuje na melon Cucumis melo, ale bruzdowanie kamiennego owocu jest nieco zbyt głębokie, jak na melona. …

Orzechy laskowe (artykuł, Silva Rerum)

Czy rzeczywiście na jednej z owocowych kolumn z pilastrami wyrzeźbiono orzechy laskowe? Podobieństwo do leszczyny Corylus wynika głównie z obecności liściastej okrywy otulającej owoc. W przypadku zaschniętych orzechów okrywa ta może się pokruszyć, a wówczas owoce będą wyglądać bardzo podobnie …

Pigwa (artykuł, Silva Rerum)

Owoc ten pojawia się na fasadach wilanowskiego Pałacu wielokrotnie, często tworząc parę z owocem granatu (por. artykuł na ten temat). Również „owocowe kolumny” są ozdobione pigwami o dużych liściastych kielichach. Dwa takie kapitele można odnaleźć na fasadzie wschodniej - na …

Tykwa (artykuł, Silva Rerum)

Owoce tykwy pospolitej, czyli kalebasy Lagenaria siceraria charakteryzują się bardzo zmiennym kształtem: jedne są tylko lekko wydłużone i podobne do gruszki, inne są długie i wąskie niczym kabaczki i cukinie, a jeszcze inne - mają niemal kulisty „brzuch” i długą …

Winogrono (artykuł, Silva Rerum)

To zastanawiające, dlaczego tak ważna roślina symboliczna ma tak słabą reprezentację na „owocowych kolumnach” (por. np. artykuły pt. „Tyrs” oraz „Winorośl właściwa. Motywy roślinne na elewacjach pałacu wilanowskiego”)... Istotne znaczenie w wielu mitologiach świata, bogata symbolika biblijna, czytelny związek z …