Herbarz Kaspra Niesieckiego - druk i układ treści
DE EN PL
Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

Pasaż Wiedzy

Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

Herbarz Kaspra Niesieckiego - druk i układ treści Iwona Dacka-Górzyńska
57_herb Śreniawa_sieniawskiej.jpg

Czterotomowa Korona polska, wydrukowana techniką drzeworytniczą w typografii jezuickiej we Lwowie, pod względem estetycznym nie odbiega od poziomu innych XVIII-wiecznych książek. Niestety, z braku materiałów źródłowych, nie udało się ustalić wysokości nakładu (do dzisiaj zachowało się ponad 110 egzemplarzy), autora rycin herbowych oraz innych szczegółów dotyczących druku. Niezwykle cenne są dodatki do herbarza, jak aprobacje władz kościelnych, listy dedykacyjne, Przestroga i Protestacje autora. Tom drugi i trzeci swego dzieła Niesiecki dedykował kolejno Mariannie z Potockich Tarłowej i Franciszce Urszuli z Wiśniowieckich Radziwiłłowej. Z powodu braku innych źródeł, tylko na podstawie tych dedykacji, obie panie można uznać za mecenaski dzieła. Józef Andrzej Załuski był zdania, że to Marianna z Potockich Tarłowa „wysypała [na druk herbarza] sto kilkadziesiąt tysięcy złotych” i  nakłoniła Niesieckiego do wydania dzieła w języku polskim. Jan Daniel Janocki za sponsorkę druku Korony polskiej, uznał Elżbietę z Branickich Tarłową.

Wszystkie cztery tomy Korony polskiej mają format in folio. Treść herbarza została wydrukowana XVIII-wieczną antykwą, nazwy herbów i nazwiska wyróżniono kursywą. Znane egzemplarze dzieła mają najczęściej skórzaną oprawę, o którą zadbali właściciele książki.

Wszystkie ryciny ozdobników i herbów w Koronie polskiej są drzeworytami. Rysunki herbów zostały wykonane niestarannie. Klejnot często nie łączył się z całym wizerunkiem herbu, pozostawał nad nim zawieszony, co należy do często spotykanych błędów heraldycznych. Zdarza się, że ryciny herbowe w ogóle nie mają klejnotu.

W tomie pierwszym Korony polskiej, w części pierwszej, Niesiecki przedstawił genezę herbów państwowych Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego oraz spis władców. Następnie omówił strukturę organizacyjną Kościoła, dzieje poszczególnych biskupstw i podał spisy hierarchów duchownych. Po herbach państwowych i kapituł przyszła kolej na herby ziemskie, którym towarzyszą odpowiednio spisy wojewodów i kasztelanów. Po omówieniu heraldyki terytorialnej dołączono spisy innych urzędników zasiadających w senacie wraz z określeniem ich kompetencji: marszałków,  kanclerzy, podkanclerzych, podskarbich, marszałków nadwornych. Poza spisami urzędów senatorskich Niesiecki uwzględnił także spisy hetmanów, marszałków izby poselskiej i starostów generalnych wielkopolskich.

W części drugiej tomu pierwszego herby szlacheckie ułożono alfabetycznie i równolegle z nimi podano informacje o dziejach poszczególnych rodzin. Układ ten zastosowano po raz pierwszy w heraldyce polskiej.

Bronisław Natoński przypuszczał, że zainteresowania heraldyką Niesieckiego wzięły się z poszukiwań konceptów do kazań. Niesiecki nie obarczany nadmiernymi obowiązkami w administracji zakonnej mógł spokojnie pisać dzieło swego życia. Niesiecki pracował także nad piątym tomem herbarza, który miał zawierać genealogie królów polskich, książąt litewskich oraz władców ziem, które kiedykolwiek należały do Rzeczypospolitej. Pracy tej nie ukończył, po jego śmierci dzieło to kontynuował jezuita Stanisław Czapliński. Tom piąty herbarza jednak nigdy nie ukazał się drukiem, a jego rękopis zaginął.

Ponowne wydanie herbarza w Lipsku, w latach 1839-1846, w dziesięciu tomach, nie tylko przypomniało to cenne dzieło, ale dzięki większej dostępności umocniło również jego znaczenie w polskim piśmiennictwie heraldycznym. Oryginalny tekst Korony polskiej pozostawiono nietkniętym. Wydawca – Jan Nepomucen Bobrowicz nakłonił Joachima Lelewela do napisania dwóch rozpraw naukowych o herbach i urzędach, które zostały włączane do nowej edycji herbarza. Perypetie tej współpracy są bardzo interesujące. Wydanie Bobrowicza uzupełniono także wiadomościami z późniejszych herbarzy (W. W. Wielądka, E. A. Kuropatnickiego, S. J. Duńczewskiego, P. Małachowskiego), które słusznie wyróżniono inną czcionką. Ponadto w herbarzu znalazły się  cenne rękopiśmienne uwagi biskupa warmińskiego Ignacego Krasickiego, które ten sporządził we własnym interpaginowanym egzemplarzu Korony polskiej.

Tekst napisano na podstawie pracy: Iwona Dacka, "Korona polska" Kaspra Niesieckiego. Pomnik staropolskiego piśmiennictwa heraldycznego, Warszawa 2004

Informujemy, iż w celu optymalizacji treści dostępnych na naszej stronie internetowej oraz dostosowania ich do Państwa indywidualnych potrzeb korzystamy z informacji zapisanych za pomocą plików cookies na urządzeniach końcowych Użytkowników. Pliki cookies mogą Państwo kontrolować za pomocą ustawień swojej przeglądarki internetowej. Dalsze korzystanie z naszej strony internetowej, bez zmiany ustawień przeglądarki internetowej oznacza, iż akceptują Państwo stosowanie plików cookies. Potwierdzam, że aktualne ustawienia mojej przeglądarki są zgodne z moimi preferencjami w zakresie stosowania plików cookies. Celem uzyskania pełnej wiedzy i komfortu w odniesieniu do używania przez nas plików cookies prosimy o zapoznanie się z naszą Polityką prywatności.

✓ Rozumiem