Najpotężniejszy magnat, druga osoba po królu, hetman wielki koronny i kanclerz koronny, mąż roztropny i uczony – to określenia, jakich używano chcąc scharakteryzować Jana Zamoyskiego. Na swoją pozycję i reputację ciężko zapracował, a jego kariera nie miała analogii w historii szlacheckiej Rzeczypospolitej. Wywodząc się z kręgów średniozamożnej szlachty, dzięki swoim niepospolitym zdolnościom doszedł do najwyższych godności w państwie. Karierę w dużej mierze zawdzięczał także osobistej przyjaźni ze Stefanem Batorym, którego dziesięcioletni okres rządów w Polsce był czasem zgodnej współpracy monarchy z Zamoyskim. Nieznający realiów i języka polskiego król często zawierzał kanclerzowi, a ten odwzajemniał mu się wierną służbą.
Po śmierci Batorego, Zamoyski dla dużej części szlachty stał się naturalnym kandydatem na nowego króla. Hetman jednak realnie ocenił sytuację i przełamując swoją niechęć do Anny Jagiellonki, poparł kandydaturę jej siostrzeńca Zygmunta Wazy. To wpływy Zamoyskiego zadecydowały o wyborze szwedzkiego królewicza, a znakomicie poprowadzona kampania wojenna przeciwko arcyksięciu Maksymilianowi Habsburgowi, zagwarantowała tron dla Jagiellona po kądzieli.
Okres współpracy kanclerza i młodego króla szybko się zakończył. Zygmunt III nie chciał się poddać politycznej kurateli Zamoyskiego i nie godził się także z jego koncepcjami prowadzenia polityki zagranicznej. Na dodatek wyszły niechlubne knowania monarchy mające na celu przehandlowania Habsburgom polskiego tronu. To ostatecznie oznaczało przejście Zamoyskiego do opozycji.
Pomimo utraty wpływów na dworze, kanclerz był nadal głównym rozgrywającym na polskiej scenie politycznej. Taką pozycję gwarantował mu olbrzymi majątek i równie olbrzymie wpływy. Hetman bowiem w przeciągu kilkudziesięciu lat swojej działalności stworzył rozległy system powiązań klientalnych, opartych o różnorakie zależności i powiązania osobiste. Na swe usługi miał całe grono oddanych osób, które zawdzięczały mu urzędy i godności. To właśnie Zamoyski zapewniał swym zwolennikom bogate królewszczyzny i intratne dzierżawy, w zamian oczekując poparcia w realizowaniu swych koncepcji politycznych. Do grona osób związanych z wszechmocnym kanclerzem zaliczali się także inni magnaci, którzy wiążąc się z hetmanem stawali się częścią określonego obozu politycznego.
Zorganizowany przez Zamoyskiego schemat działania, oparty o wzajemne i osobiste powiązania, stał się wzorcem dla innych polskich możnych. Ten wybitny mąż stanu był prekursorem systemu politycznego, jaki zapanował w Rzeczypospolitej w XVII stuleciu i który coraz bardziej oddalał ją od Europy Zachodniej.
