Demontaż rzeźb z balustrady

Jednym z trudniejszych przedsięwzięć rozpoczętych przez Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie w 2014 r. było wykonanie w piaskowcu kopii czternastu rokokowych rzeźb z balustrad nad schodami i murem oporowym w ogrodzie wschodnim. Głównym powodem była konieczność zachowania cennych dla Wilanowa kamiennych kompozycji rzeźbiarskich, które są również jednymi z najpiękniejszych i najchętniej fotografowanych eksponatów w ogrodach.

Ponaddwustuletnia ekspozycja zewnętrzna i wielokrotne zabiegi konserwatorskie wymogły podjęcie radykalnych działań. W 2014 r. wykonano kopie ośmiu kompozycji przedstawiających alegoryczne figury – można je już podziwiać zamontowane na miejscu oryginałów. Jest to pierwszy tego typu projekt konserwatorsko-artystyczny w skali kraju, dotyczący wykonania kopii zabytkowych rzeźb przekuwanych w kamieniu, realizowany przez Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie w celach prewencyjnym i edukacyjnym.

Wykonywanie silikonowo-gipsowej formy

W 2015 r. rozpoczęto prace rzeźbiarskie przy grupie kolejnych sześciu rzeźb. Żmudne badania archiwalne i analiza materiału rzeźbiarskiego zgromadzonego w Magazynie Zbiorów Muzeum (fragmentów rzeźb pochodzących ze znalezisk z terenu parku) pozwoliły na przywrócenie pierwotnego wyglądu dzieł, np. właściwego atrybutu w dłoni Meleagera (róg w lewej dłoni figury – zrekonstruowanej w XX w.).

Przybliżmy pokrótce metodykę prac: wykonanie odpowiedniej formy bez uszkodzenia rozbudowanych kompozycji rzeźbiarskich jest trudną sztuką i wymaga bardzo dobrego przygotowania, biegłości warsztatowej i wyobraźni przestrzennej. Na odpowiednio przygotowane rzeźby nałożono dwie, trzy warstwy silikonu formierskiego i wykonano gipsowy płaszcz wspomagany m.in. tzw. klinami stabilizującymi formę i zapobiegającymi powstaniu odkształceń w czasie odlewania gipsowego modelu. Po zdjęciu silikonowo-gipsowych form zabytkowe kompozycje zostały oczyszczone i przygotowane do transportu w docelowe miejsce ekspozycji w Pawilonie Rzeźby, w obrębie którego równolegle rozpoczęto prace związane ze zmianą ekspozycji pod kątem przyjęcia nowych obiektów.

Oryginalne putto z koszem kwiatów

Uzyskane modele posłużyły do przekucia w piaskowcu kopii metodą tzw. punktowania. Na gipsowym wzorze i na kamiennej kostce umocowano konstrukcję do przenoszenia punktów z gipsowego wzoru na kamień. Przenoszone są kolejne znaczniki, które tworzą swoistą mapę kształtu. Punkty łączone są od ogólnej bryły do coraz dokładniejszej formy, aż do stworzenia szczegółowej kopii w kamieniu. Kopie wykonywane są tradycyjnymi metodami i narzędziami rzeźbiarskimi. Człowiek jest doskonałą maszyną – odtwarza nie tylko całą mapę punktów kropka po kropce, ale też oddaje wrażeniowo fakturę powierzchni i artystyczny klimat. Dodatkowym atutem jest w tym przypadku analiza archiwalnej dokumentacji fotograficznej dotyczącej detali rzeźb, np. rodzaj faktury.

Wykonywanie silikonowo-gipsowej formy

Bardzo ważnym etapem był wybór i zakup odpowiedniego rodzaju kamienia. Na podstawie próbek materiału skalnego wybrano piaskowiec najbardziej zbliżony do oryginalnego. Kamień, z któego wykonane są rzeźby, pochodzi najprawdopodobniej ze złoża z okolic Kunowa, należącego do utworów dolnojurajskich drobno- i średnioziarnistych piaskowców kwarcowych o spoiwie krzemionkowym. Podobne występują w okolicy Nietuliska i Dołów Biskupich. Charakteryzują się one dobrą blocznością – ławice mają miąższość do kilku metrów. Piaskowce kunowskie stosowane były na okładziny, detale architektoniczne i jako surowiec rzeźbiarski. Historyczne łomy z okolic Kunowa są w większości wyeksploatowane, dlatego poszukiwano piaskowca, który odpowiadałby oryginalnemu pod względem: wielkości uziarnienia, składu mineralnego i barwy. Struktura i zawartość minerałów wiążą się z wytrzymałością materiału w ekspozycji zewnętrznej. Piaskowiec Szydłówek wydobywany w okolicach Szydłowca charakteryzuje się dobrymi parametrami technicznymi potwierdzonymi wieloma realizacjami rzeźbiarskimi i od wielu lat sprawdza się w ekspozycji zewnętrznej. Zakupiono odpowiednio docięte kubiki z wyselekcjonowanego piaskowca i obecnie, w przygotowanym do tego celu warsztacie rzeźbiarskim trwa przekuwanie kopii z modeli gipsowych.