Łacińskie panegiryki dla Władysława IV
DE EN PL
Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

Pasaż Wiedzy

Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

Łacińskie panegiryki dla Władysława IV Michał Czerenkiewicz
grafika_z B Paprockiego Pharus Sarmatica_1633_BN.jpg

W epoce wczesnonowożytnej adresatem utworu panegirycznego mógł zostać każdy, kto nad panegirystą był w stanie roztoczyć mecenat zarówno w chwili obecnej, jak i przyszłości. Sposobnością dla przygotowania panegiryku mogły być narodziny, ważna uroczystość, zwycięstwa militarne oraz zgon. Niekiedy można mówić o adresacie pośrednim danego tekstu, kiedy sam nominalny odbiorca nie mógł nawet zrozumieć rozgrywającej się sytuacji komunikacyjnej.

Urodzony w 1595 r. królewicz Władysław stał się adresatem bardzo wielu utworów panegirycznych, w tym genetliakonu Natalis serenissimi Vladislai IV, Sigismundi tertii Polonorum regis filii et Sueciae nati haeredis (Narodziny najjaśniejszego Władysława IV, syna króla Polaków Zygmunta III, urodzonego dziedzica Szwecji). Autorem tego dzieła był profesor Akademii Krakowskiej Andrzej Schoneus, który stylizował swój okolicznościowy wiersz na poezję Horacego. Z racji radosnego dnia narodzin Schoneus zapowiadał zwycięstwa przyszłego monarchy nad wrogami Rzeczypospolitej oraz nadejście „złotych dni”. Utwór z okazji narodzin Władysława napisał również, choć już w języku polskim, Joachim Bielski.

Wybór Władysława na króla polskiego przyniósł szereg utworów panegirycznych, wydawanych w kraju, jak i poza jego granicami. Dla Władysława IV łaciński panegiryk napisał jezuita Bartosz Paprocki. Wydana w roku 1633 Pharus Sarmatica (Sarmacka latarnia) była utworem, w którym proza przeplatała się z fragmentami wierszowanymi. Dzieło podzielone zostało na części, z których każda poprzedzona była ryciną. Obok pojawiającej się na kilku z nich latarni często występował na nich orzeł. Część zatytułowana „Latarnia radości i miłości” zawierała dodatkowo jeszcze siedem alegorycznych rycin. Objęcie tronu przez nowego monarchę wysławiali również krótkimi wierszami scholarzy Akademii Krakowskiej. Z 1633 roku pochodzi zbiór Felix omen serenissimo ac potentissimo Vladislao IV (Szczęśliwy znak dla najjaśniejszego i najmożniejszego Władysława IV) napisany pod kierunkiem Jana Cynerskiego-Rachtamowicza. Książka ta oprócz wiersza Cynerskiego-Rachtamowicza zawierała kilka innych pomniejszych utworów.

Wśród zagranicznych utworów wydanych z okazji elekcji Władysława IV można wymienić wydany w 1633 roku w Antwerpii panegiryk Piotra Potockiego Ad invictissimum potentissimumque principem Vladislaum Sigismundum, Poloniae et Sueciae regem oratio gratulatoria (Mowa gratulacyjna do niezwyciężonego i najmożniejszego władcy Władysława Zygmunta, króla Polski i Szwecji). Panegiryk Potockiego realizował znany schemat komponowania pochwały. We wstępie swojej mowy autor wymieniał kolejnych królów polskich noszących imię Władysław i Zygmunt oraz potwierdzał, że Władysław IV posiada wszystkie najlepsze cechy wymienionych poprzedników. W typowy dla panegiryków sposób autor utrzymywał zarazem, że nikt nie jest zdolny nie tylko należycie wypowiedzieć się na temat cnót Władysława, lecz nawet o nich pomyśleć. Dalsza część utworu zawierała informacje na temat wychowania królewicza, ukazane zostało też doświadczenie przyszłego króla zdobyte w kraju oraz poza jego granicami. Antycznym wzorcem, który posłużył autorowi do sformułowania tej pochwały, było podejmowanie podróży przez starożytnych cesarzy odznaczających się zdaniem Potockiego roztropnością, zwłaszcza Hadriana. Punktem odniesienia był również Cyceron przebywający w Atenach. W wyniku doświadczenia nabytego w podróży Władysław IV został uznany za „najroztropniejszego ze wszystkich”. Jako dwa czynniki decydujące o sławie władców i dowódców wymienione zostały szczególna cnota (summa virtus) i szczególna pomyślność (summa felicitas). Wśród przewag militarnych nowego władcy panegirysta podkreślił zwłaszcza zwycięstwo odniesione pod Chocimiem, jako że wyzwoliło ono nie tylko Polskę, ale zapewniło bezpieczeństwo wszystkim chrześcijańskim ludom. Potocki pominął w tym miejscu zasługi prawdziwego dowódcy wojsk polskich podczas tej bitwy, Jana Karola Chodkiewicza. W katalogu cnót królewskich podkreślona została również rola sprawiedliwości, a także przystępność nowego monarchy. Zdaniem panegirysty nowy władca będzie jednak budził strach wśród barbarzyńców; opisując wygląd króla, autor wskazał na połączenie cech Marsa i Apollina w królewskim obliczu.

Kolejny wątkiem podjętym przez Potockiego było uznanie, jakim Władysław cieszył się ze strony poddanych. Obok informacji bezpośrednio odnoszących się do nowego monarchy autor przedstawił także rozważania na temat roli dobrego władcy dla swojego ludu. Wybór Władysława ukazany został jako zrządzenie niebios i Opatrzności, potwierdzające, że szczęśliwa Polska znajduje się w złotym wieku. W zakończeniu autor pisał o modlitwie skierowanej do Boga i patronów Polski w intencji nowego króla i jego kraju.

Panegirykami uczczone zostało także zawarte przez Władysława małżeństwo z Ludwiką Marią Gonzagą. Jednym z powstałych wtedy utworów była Polonia pacifica (Polska bezpieczna) wydana w roku 1646, której autorem był jezuita z kręgu Akademii Wileńskiej, Wojciech Wijuk Kojałowicz. Panegirysta wychwalał pokój i zasługi Władysława w prozatorskich partiach tekstu, natomiast w pisanych stychicznie passusach wysławiał królową Ludwikę Marię. Utwór ten przedrukowany został w zbiorze zatytułowanym Panegyrici heroum (Panegiryki bohaterów) z roku 1668, przygotowanym przez Kojałowicza na użytek młodzieży.

Informujemy, iż w celu optymalizacji treści dostępnych na naszej stronie internetowej oraz dostosowania ich do Państwa indywidualnych potrzeb korzystamy z informacji zapisanych za pomocą plików cookies na urządzeniach końcowych Użytkowników. Pliki cookies mogą Państwo kontrolować za pomocą ustawień swojej przeglądarki internetowej. Dalsze korzystanie z naszej strony internetowej, bez zmiany ustawień przeglądarki internetowej oznacza, iż akceptują Państwo stosowanie plików cookies. Potwierdzam, że aktualne ustawienia mojej przeglądarki są zgodne z moimi preferencjami w zakresie stosowania plików cookies. Celem uzyskania pełnej wiedzy i komfortu w odniesieniu do używania przez nas plików cookies prosimy o zapoznanie się z naszą Polityką prywatności.

✓ Rozumiem