Mapy, mapy, mapy
DE EN PL
Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

Pasaż Wiedzy

Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

Mapy, mapy, mapy Tomasz Opach
44_03_beauplan.jpg

Działalność Wilhelma de Vasseur de Beauplana jako autora map należy do najznakomitszych osiągnięć kartografii XVII-wiecznej Europy. Jego mapy, opracowane na podstawie pomiarów i szkiców dokonanych podczas rozpoznawczych wypraw, były w głównej mierze następstwem potrzeb wojsk polskich. Wojska zmuszone były do stałej gotowości bojowej w związku z zagrożeniem kresowych ziem Rzeczypospolitej przez powstania kozackie i najazdy tatarskie. Zagrożeniem byli też Turcy, którzy wprawdzie po pertraktacjach w latach 1634–1635 przyjęli zobowiązania pokojowe, nie mniej jednak mieli duży wpływ na sytuację w regionie. Zarówno strona polska i turecka zobowiązały się bowiem do kontrolowania trudnych do przewidzenia poczynań Kozaków i Tatarów. Nie zawsze się to jednak udawało, a i nie zawsze zapewne obie strony były skore do takich działań.

Pierwsze mapy Beauplan ukończył w 1639 roku. Rękopiśmienna „Tabula Geographica Ukraina” w skali około 1:1 550 000 obejmowała południowo-wschodnie ziemie Rzeczypospolitej wraz z częścią Chanatu Krymskiego z Półwyspem Krymskim i Morzem Azowskim. Zawierała 275 nazw miejscowości, 80 nazw rzek, 4 nazwy wysp, 13 nazw progów, 4 puszcz oraz dwie nazwy mórz. Oryginału nie odnaleziono, jednak najprawdopodobniej odrys tej mapy włączony został do atlasu F. Getkanta, który, wywieziony z Polski, trafił do archiwum w Sztokholmie. Po 1639 roku Beauplan mapę uzupełnił, dodając województwa podolskie, część obszarów naddnieprzańskich oraz Pokucia i Wołynia. W czasie zdobywania materiałów korzystał między innymi z pomocy polskiego wywiadu wojskowego, którego prawdopodobnie po części był organizatorem. Pomagał mu również Aders, który z rozkazu Koniecpolskiego prowadził działalność wywiadowczą na Bałkanach i na Krymie. Również w 1639 roku, jako pokłosie „wyprawy dnieprowej”, powstała mapa środkowego i dolnego odcinka biegu Dniepru. Składające się nań trzy rękopiśmienne arkusze – dwa w skali 1:232 000 oraz trzeci w skali 1:463 000, po raz pierwszy opublikowane zostały anonimowo w „Atlas Maior” J. Blaeu’a w 1662 roku.

Na kolejne mapy Beauplana ówcześni wojskowi musieli czekać kilka lat. Ponaglany przez Władysława IV, Beauplan swoje kolejne dzieło – „Generalną mapę Ukrainy” finalizuje w 1646 roku. W 1648 roku w Gdańsku, nadworny miedziorytnik Władysława IV, Wilhelm Hondius, na podstawie przygotowanych przez Beauplana materiałów kończy sztychować mapę. Przygotowana płyta drukarska posłuży potem do odbicia w latach 1648-1652 kolejnych edycji mapy „generalnej” (wg różnych źródeł: trzech, czterech lub pięciu). Po pierwszej edycji w 1648 roku mapę bowiem aktualizowano i uzupełniano pod względem treści. Na edycji z 1651 znalazła się np. informacja o bitwie pod Beresteczkiem, w której najprawdopodobniej Beauplan uczestniczył.

„Generalną mapę Ukrainy” Beauplan opracował dla celów operacji wojskowych, dlatego jej zakres treści obejmował te informacje, które były niezbędne dla sztabowców. Znalazła się na niej sieć hydrograficzna i osadnicza, lasy, drogi oraz szlaki tatarskie – łącznie 1293 nazw geograficznych, w tym 993 nazw osiedli i 153 nazw rzek.

Po śmierci W. Hondiusa miedzioryty ukończonej w 1648 roku mapy zabezpieczono „do celów wojskowych”. Dlatego w późniejszych latach ukazała się druga wersja mapy „generalnej”, nazwana „Carte d’Ukranie”. Odbita została z nowej płyty miedziorytniczej, wykonanej już we Francji w Rouen przez niejakiego Cailloué. Dołączono ją do drugiego wydania „Opisu Ukrainy” wydanego w 1660 roku. Ukazało się w sumie 6 edycji drugiej wersji mapy (wg innych źródeł cztery). Później przerobiona wersja mapy została również włączona do atlasu Jana Janssoniusa.

Obok wspomnianych map Beauplan opracował jeszcze w 1651 roku mapę Polski w skali 1:12 500 000, wydaną przez Hondiusa w 1652 roku, oraz 11 mapek ziem Ukrainy, wydrukowanych również przez Hondiusa w 1652 roku. Ich przeznaczenie nie jest do końca jasne. Miały one być częścią nieskończonego Theatrum Poloniae (Atlante Poloicus) lub stanowić uzupełnienie jednego z wydań „Opisu Ukrainy”. Opracowane przez Beauplana mapy świadczyły o jego wysokim kunszcie kartograficznym. Jako kartograf zasłynął jednak z powodu innego dzieła, mianowicie „Specjalnej mapy Ukrainy”.

Informujemy, iż w celu optymalizacji treści dostępnych na naszej stronie internetowej oraz dostosowania ich do Państwa indywidualnych potrzeb korzystamy z informacji zapisanych za pomocą plików cookies na urządzeniach końcowych Użytkowników. Pliki cookies mogą Państwo kontrolować za pomocą ustawień swojej przeglądarki internetowej. Dalsze korzystanie z naszej strony internetowej, bez zmiany ustawień przeglądarki internetowej oznacza, iż akceptują Państwo stosowanie plików cookies. Potwierdzam, że aktualne ustawienia mojej przeglądarki są zgodne z moimi preferencjami w zakresie stosowania plików cookies. Celem uzyskania pełnej wiedzy i komfortu w odniesieniu do używania przez nas plików cookies prosimy o zapoznanie się z naszą Polityką prywatności.

✓ Rozumiem