O tym, jak dawni botanicy z Gdańska, panowie Breyne’owie, oceniali prace nieuczciwych przyrodników
DE EN PL
Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

Pasaż Wiedzy

Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

O tym, jak dawni botanicy z Gdańska, panowie Breyne’owie, oceniali prace nieuczciwych przyrodników Katarzyna Pękacka-Falkowska
Strona tytułowa renesansowego Zielnika Syreniusza

W wysłanym 25 września 1714 roku liście do gdańskiego naturalisty Johanna Philippa Breyne’a lekarz przyboczny Augusta II Mocnego Christian Heinrich Erndtel ze smutkiem napisał, że „Polacy interesują się sprawami politycznymi, wojaczką, a nie studiami nad roślinami”. I rzeczywiście tak się działo, a przynajmniej taką opinię podzielało w tym czasie wielu uczonych, m.in. medyków oraz historyków naturalnych. Między innymi we wstępie do wydanej w 1712 roku „Flora quasimodogenita” Georga Andreasa Helwinga podobną uwagę poczynił adresat wspomnianego listu. I tak, wśród licznych prac botanicznych dotyczących flory Prus Królewskich i Korony, które wyszły spod piór miłośników botaniki i historii naturalnej, Johann Philipp Breyne wymieniał tylko jedną publikację polskojęzycznego autora. Był to „Zielnik” Szymona Syreniusza opublikowany w 1613 roku w Krakowie in folio.

Jednocześnie gdańszczanin notował, że ów „Zielnik” to kompilacja prac innych uczonych przetłumaczonych przez krakowianina we fragmentach na język polski i przytoczonych przezeń bez podawania nazwisk twórców oryginałów. Zarzuty wysunięte przez gdańszczanina względem Syreńskiego miały niezwykle ciężki charakter. Należy bowiem pamiętać, że od XVI wieku dla przyrodników kwestie autorstwa i stosowania cytatu miały znaczenie podstawowe. Cytaty były przejawem znawstwa literatury przedmiotu – zarówno prac klasyków dawnych, jak i współczesnych – oraz uczciwości badawczej, a także wyrazem przyjaźni między virtuosi, również należącymi do różnych pokoleń i żyjącymi w różnych stuleciach. Nie dziwi zatem, że w jednym z prywatnych listów do pewnego Anglika ojciec Johanna Philippa Breyne’a, Jacob, z oburzeniem zauważał o jednym ze swych niemiecko-niderlandzkich kolegów, iż w pewnej książce „robi on ogromny użytek z moich nazw [botanicznych], nigdy mnie nie wymieniając, co jest zaiste wielce obłudne oraz [jak dotąd] nigdy niepraktykowane”.  

Cytat ten wyraźnie pokazuje, jak bardzo miłośnicy oraz znawcy res herbaria et historia naturalis cenili sobie uczciwość w trakcie prowadzenia studiów przyrodniczych i publikowania wyników tych badań. Kompilatorstwo oraz przemilczanie autorstwa oryginalnej obserwacji było dla Breyne’ów, zresztą jak i dla wielu innych uczonych z XVII i XVIII stulecia, czymś niewybaczalnym, co powinno było spotkać się z napiętnowaniem i ostrą krytyką.

Tekst opracowano na podstawie Flora Quasimodogenita, Sive Enumeratio Aliquot Plantarum Indigenarum In Prussia, Quarum in Herbariis hactenus editis Borussicis aut nulla, aut superficiaria facta est mentio, Additis Nonnullis Iconibus, Descriptionibus & Observationibus, Nec Non Annexo Florilegio, Ad Clima Prussiæ Accomodato: In Gratiam Botanophilorum, Adornata / studio M. Georgii Andreæ Helwing, Past. Angerburg. & Reg. Scient. Soc. Brand Membri. Cum Præfatione Johannis Philippi Breynii, Med. D. In qua de Scriptoribus Rerum Naturalium Borussiæ & Poloniæ agitur, & multi errores Floræ Prussicæ modeste corriguntur  z 1712 roku oraz listu Jacoba Breyne'a zachowanego w British Library, Sloane Ms 4066, fol. 271a–272a.


Realizacja działań online w ramach programu „Kultura Dostępna”.
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu.

Kultura Dostępna logo 

Informujemy, iż w celu optymalizacji treści dostępnych na naszej stronie internetowej oraz dostosowania ich do Państwa indywidualnych potrzeb korzystamy z informacji zapisanych za pomocą plików cookies na urządzeniach końcowych Użytkowników. Pliki cookies mogą Państwo kontrolować za pomocą ustawień swojej przeglądarki internetowej. Dalsze korzystanie z naszej strony internetowej, bez zmiany ustawień przeglądarki internetowej oznacza, iż akceptują Państwo stosowanie plików cookies. Potwierdzam, że aktualne ustawienia mojej przeglądarki są zgodne z moimi preferencjami w zakresie stosowania plików cookies. Celem uzyskania pełnej wiedzy i komfortu w odniesieniu do używania przez nas plików cookies prosimy o zapoznanie się z naszą Polityką prywatności.

✓ Rozumiem