Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

Odkrywamy tajemnice historycznych odmian róż | współpraca historyków sztuki i różanych ekspertów

Ogród Rróżany, Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, fot. M. Klimowicz

Róże to jedne z najbardziej popularnych kwiatów na świecie. Odgrywają olbrzymią rolę w wielu dziedzinach: w literaturze, sztuce, zdobnictwie, architekturze, heraldyce, symbolice i obrzędowości. Ich złożona i bogata symbolika pozostaje niewyczerpanym źródłem inspiracji.

W 2021 r. Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie nawiązało współpracę z Polskim Towarzystwem Różanym, aby przyjrzeć się obecności róż w Wilanowie. A ta trwa niemal od początku istnienia rezydencji. Róże stanowiły subtelną dekorację bordiur kwiatowych, pojawiały się jako element sztukaterii we wnętrzach pałacu, zdobiły przedmioty codziennego użytku i były uwieczniane na obrazach. Polskie Towarzystwo Różane podjęło się zebrania i skatalogowania informacji na temat gatunków róż obecnych w polskiej kulturze i sztuce. Wilanowskie przykłady różane oraz praca historyków sztuki i przyrodników stanowią solidny wkład w powstanie tej bazy.

Do końca XVII wieku w Europie znano nieliczne odmiany róż francuskich, stulistnych, białych i damasceńskich. Wiele z tych najstarszych róż można znaleźć we współczesnych kolekcjach, zarówno prywatnych, jak i instytucjonalnych. Eksperci dzięki wiedzy o historii uprawy róż oraz na drodze porównań są w stanie z dużym prawdopodobieństwem określić gatunki, a czasem nawet odmiany róż uwiecznionych na XVI- i XVII-wiecznych obrazach (uwzględniając także możliwe zafałszowania w odzwierciedlaniu natury).

Liczne wyprawy na Daleki Wschód przyczyniły się do gwałtownego rozwoju hodowli róż w Europie na przełomie XVIII i XIX wieku. W XIX wieku powstały tysiące nowych odmian, które kolekcjonowano w ogrodach różanych. Zawrotna liczba odmian sprawiła, że rozpoznawanie róż na obrazach, zwłaszcza z przełomu XIX i XX wieku, stało się coraz trudniejsze. Wsparcie w tym przypadku stanowi m.in. znajomość ofert szkółek z tego okresu.

Eksperci Polskiego Towarzystwa Różanego przyjrzeli się kilku wybranym obrazom z kolekcji wilanowskiej. Oto przykładowe wyniki tej analizy:

Martwa natura z kwiatów i owoców, Abraham Mignon, 2 poł. XVII w.

Róża w kolorze żółtokremowym u góry obrazu to Rosa sculphurea. To jedyna żółta i pełna odmiana istniejąca w tamtych czasach. W identyfikacji tej odmiany należy jednak zaznaczyć, że brak jest pewności, czy na obrazie zostały odzwierciedlone rzeczywiste barwy. Gdyby np. barwa była bardziej różowa niż żółta, to wtedy przedstawioną różą mogłaby być jedna z odmian Rosa x damascena lub Rosa x centiflolia. Biała róża widoczna u dołu obrazu to Rosa x alba „Semiplena”.

Izabela Branicka z Poniatowskich, Sylwester Augustyn Mirys – kopia?, Baciarelli Marceli – kopia?, 3 ćw. XVIII w. (po 1771)

Na tym portrecie widzimy dwie róże. Kwiat w odcieniu różu to róża stulistna Rosa x centifolia lub róża biała Rosa x alba ‘Great Maiden’s Blush’. Kwiat w kolorze kremowym to róża biała Rosa x alba ‘maxima’ (w naturze kwiaty białe) lub Rosa sculphurea (w naturze kwiaty kremowożółte).

Kwiaty na tle parku, Belin de Fontenay?, 1 ćw. XVIII w.

Pierwszy plan na obrazie zdobi róża stulistna Rosa x centifolia ‘Bullata’.

Współpraca ekspertów ds. róż oraz wilanowskich historyków sztuki rozwija się. Wkrótce podzielimy się wynikami prac badawczych zaplanowanych na rok 2022.

O różach i ogrodach różanych (także o naszym wilanowskim) więcej można dowiedzieć się na stronie Polskiego Towarzystwa Różanego: https://ptrosa.pl/.

Partnerzy przedsięwzięcia: