© Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie
   |   19.05.2020

Co łączy „Świętą Marię Magdalenę Giampietrina”, „Chrystusa wśród doktorów” Bernardina Luiniego i „Portret Artemizji” z kolekcji hrabiego Franciszka Potockiego?

W 2010 r. dom aukcyjny Christie’s w Nowym Yorku wystawił na sprzedaż obraz olejny na desce Maria Magdalena przypisywany Giampietrinowi (właśc. Giovanni Pedrini lub Giovanni Pietro Rizzi bądź Rizzoli; czynny w latach ok. 1495-1540/1549), jednemu z uczniów Leonarda da Vinci (1452-1519) w Mediolanie[1]. Dzieło posiada ciekawą proweniencję, przybliżoną przez Christie’s przy okazji nowojorskiej aukcji. Do XVIII w. znajdowało się w kolekcji rodziny Aldobrandinich, osiadłej w Rzymie. 

O tym fragmencie historii obrazu Giampietrina, przedstawiającego świętą Marię Magdalenę, mówi napis pod miedziorytem autorstwa włoskiego rytownika Antonia Riccianiego (1775/76-1847), które powstało według wizerunku autorstwa Rizziego. Napis ów odnosi się do pochodzenia pierwowzoru ze zbiorów Aldobrandinich: EX ORIGINALI TABVLA OLIM IN AEDIBVS ALDOBRANDINIS[2]. Jedna z wielu zachowanych do dzisiaj odbitek kompozycji graficznej Riccianiego, datowaną na lata pomiędzy 1805 a 1814 r. (własność Muzeum Narodowego w Szczecinie), znalazła się na wystawie Leonardiana w kolekcjach polskich w Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie. Obraz Giampietrina – pierwowzór dla kompozycji Riccianiego – był przez Aldobrandinich uznawany za Portret Artemizji i przypisywany samemu Leonardowi da Vinci. 

Ciekawe, że owo utożsamienie biblijnej Marii Magdaleny z bliżej niezidentyfikowaną Artemizją, wywodzące się prawdopodobnie z zapisu inwentarzowego i przekazu tradycji, stało się wskazówką w rozwiązaniu zagadki z dziejów polskiego kolekcjonerstwa. Niedatowany Katalog Obrazów należących do hrabiego Franciszka Potockiego (1788-1853), syna niemniej słynnego kolekcjonera, Wincentego Potockiego (zm. 1825), wymienia namalowany na desce „Portret młodey Kobiety, Artemisią wyobrazający, z najpiękniejszych czasów Sztuki Luiniego”[3]. Z analizy danych, zaczerpniętych z włoskich i polskich archiwaliów, rodzi się hipoteza, że w kolekcji Franciszka Potockiego (obecnie rozproszonej) mogło znajdować się powtórzenie kompozycji Giampietrina, a może (Bernardina?)[4] Luiniego (ok. 1480-1532). Rozterki podobne tej i wynikające stąd intrygujące konkluzje, to dobre przykłady zagadnień, przed którymi stają badacze i wszyscy „detektywi” zainteresowani losami kolekcji dzieł sztuki.
 
Co zatem łączy Świętą Marię Magdalenę Giampietrina, Portret Artemizji i Chrystusa wśród doktorów Bernardina Luiniego[5]? Zanim obraz Luiniego Chrystus wśród doktorów (prawdopodobnie ok. 1515-1530)[6] trafił do zbiorów National Gallery w Londynie (gdzie znajduje się obecnie), stanowił ozdobę kilku prywatnych galerii dzieł sztuki, m.in. Aldobrandinich w Rzymie.
 
Autorka niniejszego artykułu nie posiada danych o obecnym miejscu przechowywania sprzedanego w 2010 r. przez Christie’s obrazu Giampietrina. W 2015 r. był on eksponowany na wystawie Szkoła Leonarda da Vinci w petersburskim Ermitażu[7]. Użyczył go prywatny kolekcjoner z Petersburga.



[1] https://www.christies.com/lotfinder/Lot/giovanni-pietro-rizzoli-il-giampietrino-active-milan-5287719-details.aspx (dostęp: 07.05.2020)
[2] Zob. E. Gwiazdowska-Banaszek, tekst w katalogu wystawy, s. 222.
[3] Na temat kolekcji Franciszka Potockiego zob.: A. Woźniak-Wieczorek, Hrabia Franciszek Potocki (1788-1853) – zapomniany kolekcjoner dzieł sztuki oraz Kolekcja obrazów hrabiego Franciszka Potockiego (1788-1853) w świetle wybranych źródeł archiwalnych. Oba artykuły w: „Studia Wilanowskie”, 2017, t. XXIV,  s. 159-192.
[4] Najprawdopodobniej chodzi o Bernardina Luiniego, który zyskał największą sławę, ale warto pamiętać, że z tej rodziny wywodziło się kilku malarzy.
[5] Por. A. Woźniak-Wieczorek, tekst na temat obrazu na pergaminie Chrystus wśród doktorów (właściciel: Muzeum Narodowe w Krakowie), eksponowanego na wystawie; dostępny online: https://www.wilanow-palac.pl/chrystus_wsrod_doktorow_bernardina_luiniego.html (dostęp: 12.05.2020).
[6] https://www.nationalgallery.org.uk/paintings/bernardino-luini-christ-among-the-doctors (dostęp: 07.05.2020).
[7] The Hermitage News: Opening of a Research Exhibition School of Leonardo da Vinci (three paintings from a private collection, St Petersburg), online: https://www.hermitagemuseum.org/wps/portal/hermitage/news/news-item/news/2015/news_236/!ut/p/z1/jZHLTsMwEEW_hUWW2BPnWXYmakwfkVlQCN5UaeUmQYkdJaGW-HpMy6YCUmY1I517544GC5xjoYpjXRZjrVXR2PlVhFtOaeh6CSzZCkKgDAinGfHYPMQvJwD-KApY_Ec_AYhp--W1BfYC0mdJVmLRFWN1W6uDxrmSZsA5ATc491vifWURl26czwlQzlL_MWUuS6MfwGIVWeApeOD8OSGJ_w1MB653LTL7FgEKSACuNwOIIxL58SktVTsvtml7eZC97NF7b99QjWM33DnggDEGlVqXjUR73Trwm6TSw4jzSxJ37Sb_WN_PFm9Bc1zTm0-GclhU/dz/d5/L2dBISEvZ0FBIS9nQSEh/?lng=pl&lng= (dostęp: 07.05.2020).