© Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie
Silva Rerum   Silva Rerum

Guillaume le Vasseur de Beauplan – wybitny kartograf XVII wiecznej Polski

Panujący w latach 1632–1648 Władysław IV Waza poprzez swoje plany wojenne przykładał dużą wagę do rozbudowy infrastruktury na południowo-wschodnich rubieżach kraju oraz do zbierania informacji terenowych niezbędnych do prowadzenia działań wojskowych. Wybitni europejscy inżynierowie brali wówczas udział w zakładaniu fortyfikacji, szkoleniu polskiej armii oraz przygotowywaniu stosownych map. Wśród zaproszonych do Polski ekspertów był Guillaume le Vasseur de Beauplan (1600-1673), francuski inżynier wojskowy, kartograf, kapitan artylerii polskiej i prawdopodobnie współorganizator polskiego wywiadu wojskowego.

Kilka lat po przybyciu do Polski w 1630 roku, Beauplan rozpoczął kierowanie pracami inżynieryjnymi na Ukrainie. Projektował systemy obronne, zakładał wsie, budował szlaki komunikacyjne, a przede wszystkim gromadził informacje geograficzne. Te następnie posłużyły mu do opracowania map. W sumie wykonał ich kilka, jednak sławę przyniosła mu opracowana w ciągu ośmiu lat olbrzymim nakładem pracy Specjalna mapa Ukrainy. Na jej wydanie w 1645 roku uzyskał specjalny przywilej od Władysława IV.

Specjalna mapa Ukrainy wydana w 1650 roku w ośmiu arkuszach w skali 1:452 000, była w owym czasie dziełem wyjątkowym. Wykonana na podstawie prac terenowych – pomiarów astronomicznych kilkunastu punktów głównych, szkiców drożni i obserwacji, z wykorzystaniem instrumentów pomiarowych takich jak astrolabium, odometr, zegar czy busola, cechowała się wyjątkową precyzją i bogactwem treści topograficznej, w tym przede wszystkim szczegółowo przedstawioną siecią osadniczą. Ponieważ kartowany obszar był rozległy i wynosił około 250 tys. km2, szczegółowość i dokładność mapy była oczywiście różna w poszczególnych jej częściach. Bardziej dokładnie przedstawione zostały te tereny, na których Beauplan przebywał dłużej. Co trzeba podkreślić Beauplan w dziejach kartografii Polskiej zapisał się nie tylko jako wybitny autor map. Dokonał on również pomiarów szerokości geograficznej ujścia Dniepru, co było jednym z najważniejszych osiągnięć kartografii europejskiej XVII wieku. Jego pomiar szerokości ujścia Dniepru na 46°50` z błędem zaledwie 15` w stosunku do właściwego położenia, umożliwiło poprawę ptolemeuszowskiego nadmiernego wydłużenia osi M. Śródziemnego.

Niezwykle trudne warunki prac kartograficznych na Ukrainie wynikające po części z sytuacji politycznej tam wówczas panującej, stawiają prace Beauplana na szczególnym miejscu w historii kartografii polskiej. Mimo, że w Polsce przebywał stosunkowo krótko (17 lat do 1647 roku) pozostawił po sobie dorobek kartograficzny, dzięki któremu na stałe wpisał się do dziedzictwa kartografii polskiej. Zasługi Beauplana podkreśla również późniejszy upadek polskiej kartografii, jaki trwał przez sto lat od połowy XVII do połowy XVIII wieku. Mapy opracowane w I połowie XVII wieku były często jedynymi jakie można było później wykorzystać. Według niektórych źródeł właśnie mapy Ukrainy Beauplana były używane przez Jana III Sobieskiego i jego oficerów podczas walk z Kozakami i Tatarami.