© Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie
Silva Rerum   Silva Rerum

Jerzy Radziwiłł (ok. 1480-1541) – ojciec królowej

Radziwiłłowie to jeden z najpotężniejszych rodów litewskich. Z tego właśnie rodu wywodził się jeden z pierwszych hetmanów litewskich. Jerzy był czwartym synem Mikołaja i Zofii z Moniwidów. Otarł się o wielki świat przebywając na dworze Aleksandra Jagiellończyka,  asystował także przy koronacji Zygmunta I.

Pierwsze doświadczenia wojenne zdobył w walce z Tatarami; wespół z księciem Jerzym Olelkowiczem rozbił silny zagon tych stepowych wojowników na uroczysku Rutek. Jego mistrzem był hetman Ostrogski, który nauczył Radziwiłła prawideł sztuki wojskowej. Później specjalizował się w iście tatarskich metodach prowadzenia wojny. Wspomagany przez księcia tatarskiego Adragmana, wtargnął na Siewierszczyznę i założywszy kosz pod Czernihowem, grabił posiadłości moskiewskie. Ten sukces zapoczątkował okres współpracy litewsko-tatarskiej przeciwko państwu moskiewskiemu.

W wielkiej bitwie pod Orszą (8 IX 1514) dowodził lewym skrzydłem drugiego rzutu armii. W decydującym momencie wspomógł atak polskiej ciężkiej jazdy, przyczyniając się do przełamania szyków wroga. To właśnie jego ludzie pochwycili moskiewskiego dowódcę Iwana Czeladnina. Od tego czasu zwany jest hetmanem, choć w istocie tytuł ten otrzymał dwa lata później. Po tym zwycięstwie wielokrotnie walczył z sukcesami pod dowództwem Ostrogskiego. Sam oddzielnie nie osiągał już sukcesów.

Niezbyt wysokie kompetencje dowódcze uwidoczniły się podczas wojny z Moskwą 1535 r., kiedy tylko dzięki polskim zaciężnym Jana Tarnowskiego zdobyto Homel i Starodub. Tutaj po raz pierwszy Litwini zetknęli się z nowoczesnym sposobem zdobywania twierdz. Jednak kiedy Polacy odeszli, wojska moskiewskie odbiły utracone wcześniej tereny. Radziwiłł nie był wybitnym wodzem, co najwyżej sprawnym wykonawcą rozkazów, nie brakło mu za to talentów i sił do budowania pozycji rodu i gromadzenia majątków. W tym celu posługiwał się wszelkimi dostępnymi metodami, legalnymi i nielegalnymi. Należał, obok Jana Radziwiłła i Olbrachta Gasztołda, do triumwiratu trzęsącego Wielkim Księstwem Litewskim. Do historii przeszedł nie tylko z racji swych dokonań, ale także z powodu swej córki Barbary Radziwiłłówny, która została kontrowersyjną królową Polski.