© Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie
   |   27.05.2020

Korespondencja Leonardiańskich wzorców. Z wystawy „Leonardiana w kolekcjach polskich” w Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

Rycina Girolama Mantellego (przed 1785-1793?), przedstawiająca studium pochylonej kobiecej głowy (il.1), została wykonana według rysunku, który dawniej uchodził za dzieło Leonarda da Vinci (1452-1519)[1]. Pochodzi ze zbioru hrabiego Stanisława Kostki Potockiego (1755-1821), przekazanego w latach 1818-1821 Uniwersytetowi Warszawskiemu[2]. Zestawienie na wspólnej karcie Studium pochylonej kobiecej głowy z wizerunkiem Odpoczywającej kobiety według rysunku przypisywanego Bernardinowi Luiniemu (ok. 1480-1532) (il.2) świadczy o świadomym kolekcjonerskim wyborze sąsiedztwa obiektów.

Alzacko-francuski historyk sztuki Eugène Müntz (1845-1902) jako pierwszy powiązał kompozycję rysunku Odpoczywającej kobiety z obrazem Andrei Solaria (właśc. Andrea di Bartolo; ok. 1465-1524) Madonna z zieloną poduszką, znajdującym się w zbiorach Musée du Louvre (technika olejna, drewno: topola, 59 x 47 cm; INV. 673)[3]. Dzieło pochodzi z kolekcji króla Francji Ludwika XV (1710-1774), pozyskane od rodziny książąt de Carignan w 1742/43 r.[4] Na początku XVII w. obraz został odnaleziony w klasztorze Franciszkanów w Blois, a jego wcześniejsza historia jest nieznana[5]. Powstanie Madonny z zieloną poduszką (czasami nazywaną również Madonną karmiącą) z dużym prawdopodobieństwem datuje się na lata 1507-1510, czyli okres przebywania Solaria we Francji na usługach wpływowego kardynała Georgesa d’Amboise (1460-1510)[6], znanego powszechnie jako opiekun sztuk. Kardynał d’Amboise, pełniący również prominentną funkcję sekretarza generalnego króla Francji Ludwika XII (urodzonego w 1462 r. w Château de Blois), zatrudnił Solaria do wykonania serii malowideł ściennych w jego rodzinnej siedzibie, Château de Gaillon, w Normandii[7]. Andrea Solario jest uważany za jednego z leonardeschi, to znaczy grupy malarzy, z którymi Leonardo da Vinci współpracował w czasie swoich pobytów w Mediolanie (1482/83-99; 1506-1513), lub którzy tworzyli pod jego wpływem[8]. Znaczącą zasługą Solaria było zaszczepienie we Francji stylu włoskiego renesansu przed przybyciem samego Mistrza, Andrea del Sarta (właśc. Andrea d’Agnolo di Francesco di Luca; 1486-1530) i Rossa Fiorentina (właśc. Giovanni Battista di Jacopo; 1494-1540) na dwór Franciszka I[9] (1494-1547; król Francji od 1515 r.).

Andrea del Sarto w pierwszych latach następnego ćwierćwiecza namalował tak zwaną Świętą Rodzinę Braccich (Sacra Famiglia Bracci; ok. 1526-27, technika olejna, deska, 129 x 105 cm, Palazzo Pitti, Galleria Palatina, Florencja)[10]. Na wystawie Leonardiana w kolekcjach polskich w Muzeum Króla Jana III w Wilanowie prezentujemy rycinę Florentyńczyka Cosima Mogalliego (ok. 1700; ze zbiorów Muzeum Narodowego we Wrocławiu) (il.3) wykonaną według wspomnianego dzieła Andrei del Sarta. Kompozycja graficzna została odwrócona w stosunku do pierwowzoru malarskiego[11].

Na przykładzie zestawienia trzech podobnych ujęć głów kobiecych (poniżej), stanowiących wykadrowane fragmenty rycin (il.1-3) eksponowanych na wystawie (o których jest mowa powyżej), można zaobserwować korespondencję Leonardiańskich wzorców.

Jednym z założeń programu merytorycznego wilanowskiej wystawy jest zaprezentowanie i przypomnienie, że (jak pisze w Słowie wstępu do katalogu wystawy Dorota Folga-Januszewska) Leonardo da Vinci „pozostawił po sobie nie tylko określone artefakty, ale także myśli, ujęcia, sposoby widzenia, wzory, mechanizmy, które setki artystów i twórców rozwijało początkowo we współpracy z Mistrzem, potem jako dziedzictwo idei, form czy warsztatu”[12].





[1] Zob. nota kat. aut. M. Biłozór-Salwy (Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie, Gabinet Rycin) w katalogu wystawy Leonardiana w kolekcjach polskich: https://www.wilanow-palac.pl/leonardiana_w_kolekcjach_polskich.html (dostęp:20.05.2020), kat. 35; s. 214-215; por.  https://www.royalacademy.org.uk/art-artists/work-of-art/head-of-woman (dostęp: 24.05.2020).
[2] Zespół Rycin różnych w guście rysunków (nr 1160), ofiarowany do zbiorów Gabinetu Rycin Uniwersytetu Warszawskiego przez Stanisława Kostkę Potockiego, zawiera ryciny, których „zdecydowana większość” była „naklejona lewą krawędzią na karty jednego formatu i pomalowana na kolor herbaciany, w układzie zaproponowanym przez Potockiego, co można wiązać z jego kolekcjonerską działalnością”. Ibidem, kat. 7, s. 156.
[3] Ibidem, s. 214; https://www.louvre.fr/en/oeuvre-notices/madonna-green-cushion (dostęp: 20.05.2020).
[4] https://www.louvre.fr/en/oeuvre-notices/madonna-green-cushion (dostęp: 20.05.2020).
[5] Ibidem.
[6] Ibidem.
[7] J.-P. Isbouts, Ch. H. Brown, The da Vinci Legacy: How an Elusive 16th-Century Artist Became a Global Pop Icon, Apollo Publishers, 2019, online: Google Books (dostęp: 21.05.2020), b.n.s.
[8] C. Van Cleave, Master Drawings of the Italian Renaissance, Harvard University Press, 2007, online: Google Books (dostęp: 22.05.2020), s. 108.
[9] Ibidem, s. 108.
[10] J. Brooks with D. Allen and X. F. Salomon, Andrea del Sarto. The renaissance workshop in action, With essays by A. Cecchi, D. Cordellier, M. Faietti, Y. Szafran and S. A. Chui, S. Wellen, and a contribution by M. Steele, The J. Paul Getty Museum, Los Angeles, 2015, s. 125.
[11] Zob. nota kat. aut. I. Żak (Muzeum Narodowe we Wrocławiu) w katalogu wystawy; op. cit., poz. 34, s. 212-213.
[12] D. Folga-Januszewska, Słowo wstępu do katalogu wystawy (op. cit.), s. 7.