© Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie
Kolekcja   Kolekcja

Lekcja muzyki (Apollo, Pan i Marsjasz)

  • Malarstwo
  • Johann Carl Loth, krąg ?
  • Włochy, (Wenecja ?)
  • 2. poł. XVII w.
  • Olej, płótno
  • 131,4 x 94 cm
  • Wil.1997

Nie mamy pewności, jak wyglądała pierwotna kompozycja obrazu, ponieważ w nieznanych okolicznościach wycięto ją w kształt owalu, a następnie dosztukowano naroża, by uzyskać prostokąt. To ciekawe ikonograficznie przedstawienie stylem malowania jest zbliżone do dzieł cenionego malarza pochodzenia niemieckiego Johanna Carla Lotha (1632–1698), zw. Carlotto, który osiadł we Włoszech. Początkowo artysta przebywał w Rzymie, gdzie miał możność poznania twórczości Caravaggia i caravaggionistów. Po 1756 r. na stałe zamieszkał w Wenecji. Tam uległ wpływom Johanna Lyssa i Giambattisty Langettiego. Jakiś czas pracował w warsztacie Pietra Liberiego. W swoich obrazach Carlotto połączył naturalistyczny styl Caravaggia z tradycjami malarstwa weneckiego.

Zakupiona scena mitologiczna, określona jako Lekcja muzyki, której inspirację można znaleźć w sztuce antycznej, wyobraża trzech słynnych muzyków – Apolla i Marsjasza, słuchających bożka Pana, grającego na syryndze. Pomysł zestawienia razem tych trzech mitologicznych postaci, z których zarówno Pan, jak i Marsjasz rywalizowali z Apollem o pierwszeństwo w grze na instrumentach muzycznych, jest oryginalny i niespotykany w sztuce. Znana jest w kilku wersjach rzeźba starożytna (Muzeum Narodowe w Neapolu oraz Muzeum Term w Rzymie), przedstawiająca Pana uczącego gry na syryndze młodego, pięknego mężczyznę. Postać ta w literaturze jest różnie określana. Niekiedy jako Olympos – słynny muzyk, grający na aulosie, uchodzący za syna Marsjasza. Innym razem identyfikowana jest z odznaczającym się również urodą Dafnisem – półbogiem, synem Hermesa, o którym wiadomo, że Pan także uczył go muzyki. Przede wszystkim utożsamiany jest jednak z Apollem. W obrazie wilanowskim przemawia za tą interpretacją górny fragment instrumentu muzycznego, przypominający zwieńczenie liry – atrybutu Apolla – który po konserwacji stał się wyraźnie widoczny.

Zwraca uwagę staranne opracowanie muskulatury Pana, charakterystyczne dla przedstawień męskich torsów w malarstwie Johanna Carla Lotha. Decyzję o zakupie interesującego dzieła podjęto nie tylko ze względu na fakt, że właściciele Wilanowa kolekcjonowali malowidła o tematyce mitologicznej, ale również dlatego, że w zbiorach wilanowskich znajduje się obraz namalowany przez ojca Carlotta, Johanna Ulricha Lotha, także zaliczanego do caravaggionistów, ukazujący ewangelistę św. Łukasza; ponadto zachowała się też przypisana jego utalentowanemu synowi kompozycja Caritas Romana, przewieziona przez Stanisława Kostkę Potockiego z pałacu w Radzyniu, siedziby rodowej Pilawitów.

Krystyna Gutowska-Dudek