© Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie
Silva Rerum   Silva Rerum

Matka Boska Trocka

Cudowny obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, znajdujący się po dzień dzisiejszy w kościele Nawiedzenia NMPanny w Trokach na Pojezierzu Wileńskim, podobnie jak i zakorzenienie się kultu maryjnego na Litwie, należy wiązać z wielkim księciem Witoldem (ok. 1350 – 1430). On to wybrał Bogurodzicę na swoją opiekunkę, fundując liczne kościoły pod Jej wezwaniem. W swoim zamku przechowywał ikonę Matki Bożej, którą otrzymał w darze od cesarza bizantyńskiego Manuela II Paleologa (1391 – 1425); miał to być ten sam obraz, dzięki któremu cesarz Jan Komnen pobił Hunów i Persów, po czym uroczyście zawiózł go z powrotem do Konstantynopola na srebrnym wozie, ciągnionym przez cztery białe rumaki. Wymieniony obraz, malowany na desce (cyprysowej?) i powstały jako naśladowanie jakiegoś starszego, nieznanego nam pierwowzoru, książę Witold ofiarował ok. 1409 r. założonemu przez siebie kościołowi w Trokach.

Ikona przedstawia tronującą, ujętą frontalnie i wpisaną w trójkąt równoboczny Marię, podtrzymującą prawą ręką siedzące na Jej kolanach Dzieciątko, a w lewej trzymającą gałązkę róży z trzema kwiatami. Prześwietlenie malowidła wykazało, iż w pierwotnej wersji Madonna – stojąca lub siedząca na tronie – trzymała przed sobą na obu rękach małego Jezusa. W XVII w. (przed 1645 r.), w związku z budową nowego ołtarza, wizerunek zmniejszono, przecinając go na połowę, zmieniono ornamentykę tła, przemalowano postać Dzieciątka, zaś postać Marii powiększono i dodano zakrywające czoło maforium z krzyżem greckim. Ok. 1611 r., w związku z założeniem Bractwa Różańcowego w Trokach, domalowano w dłoni Bogurodzicy ową gałązkę róży, symbolizującą tajemnice różańca.

Opisy cudów uwieczniono drukiem w 1645 r.: wynika z nich, iż Najświętsza Maria Panna Trocka otaczała swą opieką nie tylko chrześcijan, lecz także schizmatyków, pogan i Tatarów (np. cudowne uzdrowienie Tatara Abrahima Managielisa w 1644 r.). Możnowładcy litewscy nie żałowali grosza na ozdobę obrazu. I tak np. Leon Kazimierz Sapieha i Aleksander Naruszewicz (obaj podkanclerzowie litewscy) ufundowali złote korony wysadzane drogimi kamieniami – większą i mniejszą. Wobec nieustających cudów, dokonujących się przed obrazem, biskup wileński Konstanty Brzostowski, po zweryfikowaniu ich przez wyznaczoną komisję, wyjednał w Rzymie pozwolenie na ukoronowanie ikony. Nastąpiło ono 4 września 1718 r., w rok po koronacji obrazu częstochowskiego. Na koszty ceremonii Teresa z Brzostowskich Ogińska, kasztelanowa witebska, ofiarowała 40 tysięcy dukatów i dalsze cztery tysiące na nowe złote korony z Rzymu; ufundowała również srebrną sukienkę.

Najpiękniejszym i najokazalszym dziełem graficznym, uwieczniającym obraz Matki Boskiej Trockiej, jest miedzioryt, wykonany we Wrocławiu wkrótce po 1718 r. przez śląskiego grafika Bartłomieja Strachowskiego (zm. 1759). Stojąca na wysokim poziomie artystycznym rycina o wymiarach 46, 4 x 35, 3 cm, sygnowana Barthol. Strahowsky Sculpsit Wratislaviae, w napisie pod kompozycją zawiera informację o historii obrazu. Płyta miedziana (matryca) sztychu istniała jeszcze w roku 1905, kiedy to eksponowano ją na warszawskiej wystawie Ku czci Bogarodzicy.