© Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie
Silva Rerum   Silva Rerum

Morsztyn Jan Andrzej herbu Leliwa

Morsztyn Jan Andrzej herbu Leliwa (1621-1693), podskarbi wielki koronny, dyplomata, poeta. Wychowywał się na dworze Stanisława Lubomirskiego. Od 1648 r. posłował z sejmiku opatowskiego na sejmy walne. Uczestniczył w wyprawie beresteckiej 1651 r., głównie jednak zajmował się działalnością dyplomatyczną (posłował m.in. do władcy Siedmiogrodu Jerzego II Rakoczego i króla Szwecji Karola X Gustawa) z ramienia Jana Kazimierza, któremu pozostał wierny w okresie „potopu” szwedzkiego. Towarzyszył królowi w podróży do Lwowa i kampanii warszawskiej 1656 r., w oblężeniu Krakowa w 1657 r. i Torunia w 1658, jednocześnie biorąc udział w misjach dyplomatycznych do Wiednia, Frankfurtu i Berlina. Uczestniczył w rokowaniach pokojowych ze Szwedami w Oliwie i 3 V 1660 r. podpisał traktat pokojowy.

Popierał królewskie plany wzmocnienia władzy monarszej i elekcji vivente rege, stając się jednym z najbliższych doradców królowej Ludwiki Marii; utrzymywał kontakt z Jerzym Lubomirskim, dzięki czemu podczas wznieconego przezeń rokoszu pośredniczył między rokoszanami i regalistami. Był zwolennikiem francuskiej kandydatury na tron polski, za co otrzymywał pensję od Ludwika XIV; podczas misji do Paryża w 1667 r. prowadził tajne rokowania w sprawie sprowadzenia do Polski wojska dla przeprowadzenia zamachu stanu. W 1668 r. został podskarbim wielkim koronnym. Za panowania Michała Korybuta Wiśniowieckiego należał do najgorliwszych malkontentów, planujących detronizację nieudolnego władcy; za udział w spisku został w 1670 r. postawiony przed sąd sejmowy, jednak z przyczyn proceduralnych uniknął wyroku. W 1674 r. poparł elekcję Jana III Sobieskiego i początkowo należał do jego bliskich współpracowników.

Jego związki z Francją (w 1678 r. uzyskał francuskie poddaństwo, w 1679 został sekretarzem Ludwika XIV i złożył mu przysięgę wierności) doprowadziły do konfliktu po przejściu Jana III do obozu Habsburgów; Morsztyn starał się paraliżować antytureckie plany monarchy, dążył do jego detronizacji i elekcji Stanisława Jabłonowskiego. Na sejmie 1683 roku Jan III przedstawił dowody zdrady podskarbiego; nie czekając na postawienie go przed sądem Morsztyn zrzekł się urzędu i wyjechał do Francji. Do Polski nigdy nie powrócił. Oprócz działalności politycznej był również poetą, pisał listy polityczne, teksty upamiętniające bieżące wydarzenia polityczne i towarzyskie (m.in. słynne wiersze na ślub Marii Kazimiery z Janem „Sobiepanem” Zamoyskim oraz Janem Sobieskim Serenada północna), fraszki, był również tłumaczem, przekładając i parafrazując erotyki, epigramaty, pieśni, a także komedię „Amintas” T. Tassa i dramat „Cyd” Corneille’a. Swe utwory zebrał w 1660 r. w zbiorze Lutnia.