Silva Rerum | 22.04.2011 Zamagurze to obszar na północ od pasma Magury Spiskiej, sięgający po Dunajec i Białkę, o urozmaiconej rzeźbie, w partiach górskich pokryty lasami, w części – głównie na krańcu północno-zachodnim i na stokach dolin – objęty uprawami rolnymi. Grupy wzgórz ciągną się łańcuchami, miejscami formując wyniesione gniazda górskie, jak Branisko nad Dursztynem, Kuraszowski Wierch nad Łapszanką czy Peckowa nad Rychwałdem. Niemal z każdego punktu otwierają się rozległe widoki: to na poszarpane skały Pienin, to na wijącą się na tle Gorców wstęgę Dunajca, to na grzbiet Tatr Wysokich, z dominującymi ponad pasmem Magury najbliższymi szczytami Tatr Bielskich. Pośród wzgórz, w dolinach, na wysoczyznach i na naddunajeckich tarasach leżą osiedla, które w większości wciąż jeszcze są przykładami harmonijnego powiązania naturalnego krajobrazu z dziełami rąk ludzkich.
Historia Zamagurza jest skomplikowana. We wczesnym średniowieczu był to obszar pogranicza, objęty odwieczną puszczą. Akcja osadnicza wkraczała wolno: od południa z inicjatywy Węgier, od północy – Polski. Około 1130 r. główny ośrodek kolonizacji węgierskiej Spisza znajdował się w dolinie Hornadu, gdzie za króla Gezy II osadzono ludnością saską 14 wsi. Osadnictwo to – wznowione i wzmożone po najeździe Tatarów w 1241 r. – posuwało się szybko ku północy, zajmując obszary nad górnym Popradem, gdzie uprzednio istniały co najmniej trzy polskie osady: Gniazda, Podoliniec i Stara Lubowla, wchodzące w skład ziemi sądeckiej. Stosunkowo najpóźniej kolonizacja węgierska sięgnęła na Zamagurze, wchodząc na prawy brzeg Dunajca. Akcję kolonizacyjną prowadziły możne rycerskie rody węgierskie: Görgyeów, Berzeviczych, Svabych, Mariassych i innych, na mocy wydanych po 1260 r. nadań króla Beli IV, uprawniających do karczowania lasów i zakładania wsi.
Frydman to jedna z najstarszych wsi na terenie Spisza. W 1308 r. została ponownie lokowana przez zasadźcę Fryderyka z Huncowiec, co pozwala mniemać o jej XIII-wiecznym rodowodzie. W kontrakcie sprzedaży zawartym między Kokoszem (z rodu zwanego później Berzeviczych) a jego bratem Janem, datowanym na 1320, występuje nazwa „Fridmanvagasa”, czyli wyrębisko jakiegoś Frydmana, domyślnego zasadźcy wsi. Najstarsza, obszerniejsza wiadomość o wsi pochodzi dopiero z r. 1328. Frydman to jedno z najciekawszych miejsc w Małopolsce, choć jego otoczenie w ostatnich latach zmieniło się radykalnie w wyniku inżynieryjno-technicznej ingerencji w tradycyjny krajobraz górskich wsi. Dziś Frydman znajduje się na brzegu rozległego jeziora zaporowego na Dunajcu. Mimo znacznej wymiany substancji architektonicznej przetrwała zabudowa z domami mieszkalnymi wewnątrz zespołu i gospodarczymi na zewnątrz. Zachował się charakterystyczny pas stodół z „ulicą stodolną” na obrzeżu wsi, otaczający zespół zabudowy mieszkalnej. Nie przetrwały znane z literatury drewniane „czworaki” żelarzy oraz nietypowe dla Podtatrza drewniane domy dwurodzinne.
Wszystkie budowle wsi rozmiarami i reprezentacyjnością przewyższa kasztel – rezydencja Horwathów z Palocsy, wzniesiona ok. 1600. Należy do typu rezydencji nowożytnej łączącej elementy reprezentacyjne i obronne, charakterystycznej dla terenów pogranicznych po obu stronach grzbietu karpackiego. Kasztel jest zabytkiem renesansowym i – mimo utraty na początku XX w. dekoracyjnej attyki – utrzymuje znaczenie jako reprezentatywny przykład rezydencji z epoki. W literaturze zostały odnotowane relikty założenia obronnego w postaci otaczających go wałów i fos, obecnie mocno zatartych w terenie. Wśród zabudowań rozległego niegdyś zespołu gospodarczego towarzyszącego rezydencji unikatowy walor zachowały słynne, opisywane już przez Seweryna Goszczyńskiego piwnice: dwupoziomowe, sklepione, służące do przechowywania wina, pochodzące z początku XIX w. i stanowiące jedyny w swym rodzaju zabytek w regionie.
Z parafią frydmańską związany jest kościół pw. św. Stanisława biskupa, jeden z najstarszych zabytków architektury na Podhalu (XIII w.), w r. hojnie uposażony przez wracającego z wyprawy wiedeńskiej Jan III Sobieskiego.