Silva Rerum | 01.09.2021 Ogólny wygląd obiektu znany jest dzięki rysunkowi zachowanemu w rękopisie Biblioteki Jagiellońskiej (sygn. 1837: Clavis Archivi Urbis Cracoviae, k. 195–196; por. Władysław Wisłocki, Katalog rękopisów Biblijoteki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Część I. Wstęp. Rękopisy 1–1875, Kraków 1877–1881, s. 434), który zawiera opis dekoracji przygotowanej na egzekwie za duszę króla Jana III Sobieskiego zmarłego 17 VI 1696 roku w Wilanowie. Castrum prawdopodobnie wykonane było z drewna dekorowanego polichromią, złoceniami i tkaninami. Składało się z cokołu z wyodrębnionymi postumentami w narożach, między którymi umieszczono ozdobny kartusz z inskrypcją „Krolu”. Na postumentach stały wysmukłe obeliski (na rysunku widoczne dwa), z których każdy wspierał się na trzech kulach i był zwieńczony czterodzielnymi tarczami herbowymi, niewątpliwie odnoszącymi się do Jana III. Pomiędzy obeliskami znajdował się wielki panoplion z orłem na przedzie, maskujący podstawę pod wyższe części castrum. Po bokach stały figury: z lewej rycerza z herbem i z tarczą, z prawej trudnej do określenia postaci w długiej szacie, trzymającej serce (?), z corona muralis na głowie (personifikacji Krakowa?). W górnej kondygnacji, na osi, ponad panoplionem, na rozłożystej, dołem puklowanej podstawie umieszczona była tarcza z herbem Janina pod koroną, ujęta po bokach liśćmi lauru (?) i palmy. Nad całą tą konstrukcją umieszczony był baldachim – na jego szczycie umieszczono wazony, od dołu podwieszone były lampy, po bokach znajdowała się opadająca draperia. Całość wieńczyła figura Sławy, ubranej w rozwiane szaty, z wieńcem laurowym i trąbką oraz poziomo rozciągniętą banderolą widoczną ponad posągiem. Po bokach castrum umieszczone były liczne napisy, których treść przytoczona jest we wspomnianym rękopisie.
Castrum w kościele Mariackim zostało ufundowane przez Radę Miasta Krakowa niemal natychmiast po otrzymaniu wieści o śmierci monarchy (por. zapis odpowiedniej uchwały rady: Archiwum Narodowe w Krakowie, Archiwum staropolskie miasta Krakowa, Księgi radzieckie (Consularia), Uchwały i orzeczenia magistratu (Senatus consulta et conclusiones magistratus Cracoviensis) 1538–1792, sygn. 1225: Conclusiones nobilis ac spectabilis magistratus consularis Crac., 2 stycznia 1694–30 grudnia 1699, s. 255–256, posiedzenie z 3 VII 1696 roku). Trudno powiedzieć, jak długo dekoracja stała w kościele Mariackim – nie doczekano się tymczasem pogrzebu króla, który odbył się dopiero w związku z koronacją Augusta III w 1734 roku.
Jedynym badaczem, który jak dotąd zajął się kwestią krakowskiego castrum doloris z 1696 roku i opublikował rysunek dokumentujący wygląd tej okazjonalnej dekoracji, był Michał Rożek.
Niezachowana dekoracja okazjonalna w kościele Mariackim, mimo swojej schematyczności będąca na niezłym poziomie artystycznym, jest jednym z najważniejszych – a przy tym nieco zapomnianych – świadectw kultu osoby króla bezpośrednio po jego śmierci. Jest także dowodem na ambicje Rady Miasta Krakowa, mającego w dalszym ciągu przywilej królewskich koronacji i pogrzebów. Program dekoracji od strony treści literackich wymaga osobnych badań, w tym przypadku trudno się jednak spodziewać szczególnej oryginalności tekstów, które towarzyszyły dekoracji plastycznej.
Literatura:
Michał Rożek, Uroczystości w barokowym Krakowie, Kraków 1976, s. 135, 136, przypis 69 na s. 280, il. na s. 136.
Juliusz A Chrościcki., Uroczystości pogrzebowe Sobieskich w kościele OO. Kapucynów w Warszawie (1697–1933). O ceremoniach elekcji, koronacji i pogrzebu, „Pietas et Studium. Rocznik Wyższego Seminarium Duchownego Prowincji Matki Bożej Anielskiej Zakonu Braci Mniejszych w Krakowie”, T. V, 2013–2014 [wyd. 2015], Składają w darze śp. O. dr. Adamowi Błachutowi OFM – Przyjaciele i Współbracia, s. 190.