Silva Rerum | 01.09.2021 Dekoracyjna tkanina z kościoła św. Anny w Krakowie to boczna osłona podniebia baldachimu, która ma formę równej szerokości pasa z doszytymi u dołu frędzlami. Pas pokryty jest ciemnoczerwonym aksamitem i dekorowany motywami nieregularnie ułożonej, falistej wici z silnie przestylizowanymi motywami liści, drobnych kwiatów i wielkich, pierzastych kielichów kwiatowych w typie chryzantem. Podszewka została uszyta z żółtawego atłasu. Do górnej krawędzi obszycia w regularnych odstępach przymocowane są kółka do zawieszania.
Dzieje zabytku nie są znane, ale podobieństwo haftowanych motywów pozwala widzieć w nim część wielkiego kompletu bardzo kosztownych szat liturgicznych (zob. komplet ornatowy czerwony z kościoła par. i kol. pw. św. Anny w Krakowie) i dekoracji tronu celebransa sprawionych do kościoła z pewnością w 2. połowie XVII wieku. Informacja o fundacji króla Jana III Sobieskiego nie pojawia się w najstarszych źródłach i publikacjach poświęconych świątyni. Osłona stanowiła raczej ozdobę tronu niż baldachimu procesyjnego; dopiero wtórnie pełniła tę drugą funkcję. W inwentarzu spisanym niedługo po 1825 roku uwzględniono elementy tego tronu – w tym zapewne zaginione opony – oraz elementy baldachimu, wśród których znajduje się także „kraniec aksamitny karmazynowy do tronu tegoż złotem haftowany z frędzlą szychową”, o sporej wartości 36 złotych (Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego, sygn. S I 259, s. 84, poz. 32). Wśród innych wymienionych tam elementów znajduje się zapewne pokrycie górne baldachimu, ale nie można mieć co do tego pewności (zob. tamże, być może s. 83–84, poz. 29). W późniejszym okresie osłona przerobiona została na część baldachimu procesyjnego – w 1996 roku był on prezentowany na wystawie w Wilanowie razem z zapewne późniejszymi: drewnianym stelażem i wierzchnim pokryciem, których to elementów nie udało się (stan na 2009 rok) w kościele odnaleźć (zdjęcie w katalogu wystawy utrwaliło wygląd baldachimu w tej formie).
Osłona była wzmiankowana w Katalogu zabytków… jako element baldachimu procesyjnego. W nocie zamieszczonej w katalogu wilanowskiej wystawy z 1996 roku uznana została, z zastrzeżeniem, za wyrób turecki; podano tam również – „według tradycji” – informacje o darze króla Jana III oraz pochodzeniu z trofeów bitwy wiedeńskiej, dodano także sugestię, że baldachim wykonany został z „opony”, która stanowiła „obicie tronu wezyrskiego lub ozdobę jednego z jego namiotów”. Wspomniane w tekście „źródło” to faktycznie błędnie zinterpretowane zapisy z Katalogu zabytków… z 1971 roku, w którym razem z baldachimem wymieniono niezachowane do dziś opony.
Opinie zawarte w skromnej przecież literaturze dotyczącej zabytku stanowią doskonały przykład rodzącej się „na naszych oczach” tradycji łączącej przedmiot z królem Janem III Sobieskim i bitwą wiedeńską. Źródłowych podstaw do formułowania takiego stwierdzenia nie ma, choć nie oznacza to, że związek z osobą króla nie jest możliwy (znane są jego znaczące dary dla kościoła św. Anny – por. tablica upamiętniająca złożenie w 1684 roku przez króla Jana III Sobieskiego wotów przy grobie św. Jana Kantego w kościele św. Anny w Krakowie z Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego, buńczuk (I) z kościoła par. i kol. pw. św. Anny w Krakowie, buńczuk (II) z kościoła par. i kol. pw. św. Anny w Krakowie). Osłona baldachimu w oczywisty sposób powiązana jest warsztatowo z kompletem szat liturgicznych, w stosunku do którego fundacja królewska nie jest wykluczona (por. komplet ornatowy czerwony z kościoła par. i kol. pw. św. Anny w Krakowie). Podobnie jak w przypadku wspomnianego kompletu przedstawia się kwestia miejsca wykonania haftów, które są zapewne wyrobem polskim, pozostającym pod wyraźnym wpływem sztuki orientalnej.
Literatura:
Katalog zabytków sztuki w Polsce, 4, Miasto Kraków, 2, Kościoły i klasztory Śródmieścia, 1, red. Adam Bochnak, Jan Samek, Warszawa 1971, vol. 1 – s. 92.
Tron Pamiątek ku czci „Najjaśniejszego, Niezwyciężonego Jana III Sobieskiego Króla Polskiego” w trzechsetlecie śmierci 1696–1996, [katalog wystawy], Muzeum Pałac w Wilanowie, 17 czerwca–30 września 1996, Warszawa 1996, poz. kat. 100 na s. 162 (notę opr. Józef Marecki).