© Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie
Silva Rerum   Silva Rerum   |   01.09.2021

Wota Sobieskich. Fragmenty szabli (jelec i pochwa) z Muzeum Narodowego w Krakowie

Szabla została wykonana w połowie XVII wieku w Polsce. Należała prawdopodobnie do Jana Sobieskiego i była przez niego używana w czasie bitwy pod Chocimiem w 1673 roku, a następnie została ofiarowana jako wotum do Loreto.

Zabytek znajdujący się w Zbiorach Czartoryskich (nr inw. XIV–28) to relikty szabli typu ormiańskiego (z głownią o niewielkiej krzywiźnie ostrza), która została zdewastowana w 1939 roku (zob. niżej). Jelec o długości 11,6 cm ma proste ramiona zakończone gałkami. Z jednej strony jest zdobiony płytkami jaspisu o zgeometryzowanych kształtach, które są inkrustowane złotym drucikiem, układającym się w formy ornamentu wstęgowego o genezie zachodniej. Z drugiej strony jelca znajduje się dekoracja niellowana. Pochwa o długości około 85 cm jest połamana i obszyta seledynowym aksamitem. Okucia są dekorowane analogicznie jak jelec. Według dawnego inwentarza Zbiorów Czartoryskich (jedyny piszący o szabli autor – Zdzisław Żygulski jun. – nie podał dokładnej informacji o tym źródle) na rękojeści znajdowały się: herb Janina wśród panopliów oraz inskrypcje: „VICTORIA AD CHOCIMUM XI No 1673” i „S[ANCTA] MARIA LORETANA ORA PRO NOBIS”.

Dzieje zabytku nie są źródłowo potwierdzone. Zdzisław Żygulski jun., który wprowadził obiekt do literatury, uznał, że są to „prawdopodobnie szczątki osobistej szabli hetmańskiej Jana Sobieskiego”. Być może jednak, jak to było w przypadku wielu zabytków ze zbiorów Izabeli Czartoryskiej, szabla była pewnego rodzaju historyczną mistyfikacją, a herb i inskrypcje – dodane wtórnie – miały ją tylko potwierdzać. W 1939 roku szabla została wywieziona z Krakowa do Sieniawy i została tam – jak wiele innych zabytków odkrytych przez żołnierzy hitlerowskich – uszkodzona. Ozdoby jelca zapewne oderwano i skradziono, co prawdopodobnie na zawsze uniemożliwia potwierdzenie tradycji łączącej przedmiot z Sobieskim.

W literaturze omówiona została krótko i tylko raz przez Zdzisława Żygulskiego jun., który nie kwestionował jej datowania na XVII wiek i podał przesłanki do oceny wiarygodności tradycji łączącej szablę z Janem Sobieskim. Żygulski, nie wyjaśniając kwestii szczegółowo, podał informację, że pochwa pierwotnie pokryta była czarną skórą.

Znane są związki wielu przedstawicieli rodu Sobieskich z sanktuarium w Loreto i obecny w tej rodzinie żywy kult Matki Boskiej Loretańskiej. Wiadomo też o wotach składanych w tym sanktuarium i wysyłanych tamże po bitwie wiedeńskiej. Przemawia to jednoznacznie za uznaniem za bardzo prawdopodobną tradycji wiążącej szablę z Janem Sobieskim i uznającej ją za dar wotywny złożony po bitwie chocimskiej.


Literatura:

Odsiecz Wiedeńska 1683. Wystawa jubileuszowa w Zamku Królewskim na Wawelu w trzechsetlecie bitwy. Tło historyczne i materiały źródłowe, Kraków 1990, vol. 1 – poz. kat. 125 na s. 145 (notę opr. Zdzisław Żygulski jun.), vol. 2 – il. 121.