Silva Rerum | 01.09.2021 Zaginiony Portret królowej Marii Kazimiery Sobieskiej (olej (?) na płótnie) o wymiarach 86 x 64 cm prawdopodobnie pochodzi z końca XVII wieku i został namalowany w Polsce. Wygląd obrazu znany jest tylko z krótkiej notki katalogowej z 1883 roku – miało to być: „popiersie w stroju bogatym, z perłami we włosach, płaszczu niebieskim z gronostajami, w ręku korona”.
Nie są znane okoliczności, w jakich obraz trafił do krakowskiego klasztoru prezentek. Klasztor z siedzibą przy ul. Szpitalnej w Krakowie (od 1726 roku przy ul. św. Jana), ufundowany w latach 1621–1627 z myślą o prowadzeniu szkoły dla dziewcząt, był wspierany przez kolejne polskie królowe: Marię Ludwikę (1661) i Eleonorę Wiśniowiecką (1670). Wydaje się wiec naturalne, że także Maria Kazimiera w jakiś sposób zasłużyła się w dziejach konwentu (por. s. Renata Gąsior, s. Teresa Matuła, Szkoła Sióstr Prezentek w Krakowie w latach 1627–1918, seria Prace z Historii Szkolnictwa w Polsce, T. I, Lublin 1998, s. 387–389; w indeksie książki uwzględniono królową Marię Kazimierę, ale podano błędny numer strony). Wystarczającym powodem do ofiarowania takiego portretu prezentkom była jednak wizyta Jana III Sobieskiego w kościele przy ul. Szpitalnej, która odnotowana została pod datą 23 lutego 1684 roku: król miał odbyć dziękczynne modły za zwycięstwo nad Turkami przed czczonym w tej świątyni obrazem Matka Boska od Wykupu Niewolników (zob. Michał Rożek, Peregrinatio religiosa, „Folia Historica Cracoviensia”, vol. 4–5, 1997–1998, Księga pamiątkowa dla uczczenia Ks. Prof. Bolesława Przybyszewskiego w 90. rocznicę urodzin, s. 226, w przypisie 52 zacytowana jest dalsza literatura). Nie wiadomo, czy królowa towarzyszyła mężowi podczas tej wizyty, ale jest to bardzo prawdopodobne (można by się nawet spodziewać daru – lub zamówienia ze strony samych sióstr na pamiątkę spotkania – dwóch portretów pary królewskiej). Nie udało się ustalić, czy portret nadal znajduje się w zbiorach tego samego konwentu, w każdym razie nie notuje go Katalog zabytków sztuki w Polsce.
Jedyna dawniejsza wzmianka o portrecie zamieszczona jest w katalogu krakowskiej wystawy jubileuszowej z 1883 roku.
O obrazie informuje nas jedynie krótki opis, który nie pozwala na dokładniejsze określenie typu, jaki reprezentował wizerunek. W opisie tym pojawia się informacja, że królowa miała „w ręku” koronę, ale nie można mieć pewności, czy nie chodziło o gest kładzenia ręki na koronie. Warto zwrócić uwagę, że w katalogu z 1883 roku określono wizerunek jako „współczesny”. Wydaje się, że autorzy katalogu mieli dobrą orientację w polskim malarstwie portretowym epoki nowożytnej, można więc zawierzyć ich datowaniu i przyjąć hipotetycznie, że wizerunek powstał za życia królowej, zapewne jeszcze w XVII wieku.
Literatura:
Katalog wystawy zabytków z czasów króla Jana III i Jego wieku, Kraków 1883 (wersja pełna, z dodatkami i tablicami), poz. kat. 88 na s. 14.
Jerzy Żmudziński, Gest wotywny Marii Kazimiery, w: Maria Kazimiera Sobieska (1641–1716). W kręgu rodziny, polityki i kultury, redakcja naukowa Anna Kalinowska, Paweł Tyszka, seria Zamek Królewski w Warszawie – Muzeum. Studia i Materiały, VI, Warszawa 2017, s. 232 i przypis 18.