Silva Rerum | 01.09.2021 Złocona tablica wykonana z czarnego marmuru dębnickiego i stiuku powstała w warsztacie Jakuba Bielawskiego w Dębniku koło Krakowa w latach 1684–1685.
Wypełniona inskrypcją tablica ma formę pionowego owalu, który otoczony jest przez bogate, szerokie obramienie – jego zewnętrzny obrys, w kształcie rozbudowanego kartusza z przestrzennie ukształtowanymi motywami wolut, wieńczy zamknięta korona z krzyżem, a od dołu poprzedza dodatkowa, pozioma tablica przeznaczona na drugą część inskrypcji. Obramienie dekorowane jest płaskorzeźbionymi, bogatymi i zróżnicowanymi motywami panopliowymi, wśród których, obok broni i uzbrojenia, widoczne są sztandary zgrupowane w górnej części, po bokach. Pomiędzy nimi umieszczony został Orzeł Biały z herbem Sobieskich Janina na piersi. W centralnym polu, w otoku z gałęzi laurowej, widnieje napis: „INFINITAE DEI OMNIPOTENTIAE | PERPETVAE | SERENISSIMI AC INVICTISSIMI IOANNIS III REGIS POLONIAE | MAGNI DVCIS LITHVANIAE RVSSIAE PRVSSIAE MASOVIAE | SAMOGITIAE LIVONIAE VOLHYNIAE KIJOVIAE PODOLIAE | PODLACHIAE SMOLINSCIAE SEVERIAE CZERNICHOVIAEQ[VE] | MEMORIAE VEXILIVM HOC OTTHOMANICVM | AB INVICTISSIMO REGE IPSIS IN TENTORIIS MAGNI VESIRII CAPTVM: | AD ARAS DIVI STANISLAI PRAESVLIS AC INCLYTI REGNI PATRONI | SACRVM DICATVMQ[VE] EST | QVI | VT LABENTI REI CHRISTIANAE OPEM FERRET DIE 19. AVGV[STI] ANNO VERBI INCARNATI | 1683 POLONA ARMA VERSVS VIENNAM A TRCENTIS MILLIBVS BARBARORVM | OPPVGNATAM PROSPERE MOVIT | OPE DIVINA INAVDITA FORTIDUDINE ANNO EODEM DIE VERO 12. SEPTEMBRIS | VICTOR HOSTEM PROFLIGAVIT TRIVMPHATOR CASTRA CAEPIT | LIBERATOR VIENNAE EXITIALEM OBSIDIONEM | SOLVIT | DE FLORE OTTHOMANICI EXERCITVS RESPERSAS HOSTILI SANGVINE | LAVROS OBTINVIT | STRIGONIVM SETINVM ET ALIA COMPLVRA LOCA: | LEOPOLDO ROMANORVM IMPERATORI ASSERVIT | TANDEM | DIES AVGVSTA ANNI DECVRRENTIS 24. DECEMB[RIS] DVM AVGVSTVM HAC IN BASILICA | SISTIT REGNVM VNIVERSVM IN MAGNAS LAETITIAE EFFVNDITVR VOCES. | ILLE IN PROFVNDAM DEI OMNIPOTENTIS | VENERATIONEM | POST APPENSA ROMAE IN VATICANO AD SVMMVM DECVS NVNQVAM ANTEA VISA | BINA TVRCICA VEXILIA TERTIVM SVO REGIO IN TEMPLO APPONIT | VT | TRINO MAGNARVM VICTORIARVM DOCVMENTO S[ANCTISSI]MAE TRIADI|DET GLORIAM FVTVRAQ[VE] SAECVLA EDVDIAT | MAGNVS VICTORIIS MAIOREM NON FVISSE | MAGNO IOANNE”. W dolnym polu umieszczono jeszcze jeden napis: „IN ARGVMENTVM REGIAE PIETATIS ET MEMORABILIS VICTORIAE | IOANNES DE MAŁACHOWICE EPISCOPVS CRACOVIENSIS CVM CAPITVLO AD REI GESTAE PERPETVITATEM POSVIT” (cała inskrypcja informuje szczegółowo o okolicznościach kampanii wiedeńskiej i ofiarowaniu przez króla chorągwi tureckich do kościołów).
Powstanie tablicy wiąże się z uroczystym zawieszeniem u grobu św. Stanisława inskrypcyjnej chorągwi (wiązanej z osobą wielkiego wezyra Kara Mustafy) zdobytej przez króla Jana III Sobieskiego w bitwie pod Wiedniem (por. chorągiew typu „inskrypcyjnego” z Zamku Królewskiego na Wawelu), które miało miejsce 24 XII 1683 roku. Na pamiątkę bitwy i samej uroczystości kapituła katedralna i biskup krakowski Jan Małachowski podjęli decyzję o wykonaniu i zawieszeniu tablicy pamiątkowej sławiącej oba wydarzenia, która miała zostać umieszczona niedaleko konfesji św. Stanisława (musiano przy tej okazji zlikwidować dawny ołtarz św. Jadwigi). Szczegółowe zapisy w źródłach katedry krakowskiej (przytoczone przez Michała Rożka w publikacji z 1980 roku) pozwalają precyzyjnie określić fazy realizacji tego zamierzenia: w czerwcu 1684 roku biskup otrzymał projekt tablicy, który, po wniesieniu koniecznych korekt, zaaprobował w lipcu tegoż roku (sugerował też – w miarę możności – uwzględnienie w projekcie portretu króla, do czego jednak nie doszło; biskup podkreślał też konieczność zadbania o wysoki poziom wykonania tablicy). Jeszcze w 1684 roku wypłacono pierwszą część należności (300 florenów) kamieniarzom z Dębnika, którzy realizowali projekt, a pozostałą część honorarium (900 florenów) wypłacono w roku następnym Jakubowi Bielawskiemu (który pracował według dostarczonego przez kapitułę abrysu). W 1686 roku zapłacono „od malowania compendimentum albo namiotu” towarzyszącego płycie. Koszt całości prac Rożek (Tradycja wiedeńska…, Kraków 1983, s. 20) wyliczył na 1496 florenów.
Tablica była kilkakrotnie omawiana przez Michała Rożka, który korzystał m.in. z akt kapituły krakowskiej. Inskrypcja w 2002 roku została opublikowana przez Agnieszkę Perzanowską.
Tablica stanowi reprezentatywny wyrób warsztatów kamieniarskich pracujących w Dębniku pod Krakowem i jest, obok znacznie skromniejszej tablicy z kościoła św. Anny (obecnie w Collegium Maius Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie – por. tablica upamiętniająca złożenie w 1684 roku przez króla Jana III Sobieskiego wotów przy grobie św. Jana Kantego w kościele św. Anny w Krakowie z Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego), drugim tego rodzaju pomnikiem upamiętniającym złożenie przez króla wotów w kościele. Umieszczona w pobliżu ołtarza św. Stanisława, była powiązana ideowo z wiszącą tu chorągwią, z którą wspólnie stanowiły bardzo ważną ilustrację idei Ołtarza Ojczyzny, za który uważany był grób głównego patrona Polski (od średniowiecza składano przy nim zdobyczne trofea, w tym głównie sztandary).
Literatura:
Michał Sołtyk, Series monumentorum ecclesiae cathedralis cracoviensis, [Kraków 1785], s. 39–41.
Maksymilian i Stanisław Cerchowie, Feliks Kopera, Pomniki Krakowa, 1–3, Kraków 1904, s. 276 i tabl.
Stanisław Cercha, Komunikat, „Sprawozdania Komisji Historii Sztuki”, 7, 1906, s. CCCLVIII.
Władysław Tatarkiewicz, Czarny marmur w Krakowie, „Prace Komisji Historii Sztuki”, 10, 1952, s. 146, il. 37 na s. 127.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, 4, Miasto Kraków, 1, Wawel, red. Jerzy Szablowski, Warszawa 1965, vol. 1 – s. 70, vol. 2 – il. 678.
Zdzisław Żygulski jun., Chorągwie tureckie w Polsce na tle ogólnej problematyki przedmiotu, „Studia do Dziejów Wawelu”, III, 1968, s. 400.
Bielawscy, krakowska rodzina rzeźbiarzy-kamieniarzy, w: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze. Rzeźbiarze. Graficy, 1: A–C, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1971, s. 156.
Michał Rożek, Uroczystości w barokowym Krakowie, Kraków 1976, s. 210.
Zdzisław Żygulski jun., Trofea wiedeńskie, „Studia Wilanowskie”, T. III–IV, 1978, s. 107–108.
Michał Rożek, Katedra wawelska w XVII wieku, seria Biblioteka Krakowska, 121, Kraków 1980, s. 101, przypisy 172–177 na s. 258–259.
Michał Rożek, Tradycja wiedeńska w Krakowie, Kraków 1983, s. 20.
Zdzisław Żygulski jun., Sztuka turecka, Warszawa 1988, s. 177.
Michał Rożek, Peregrinatio religiosa, „Folia Historica Cracoviensia”, vol. 4–5, 1997–1998, Księga pamiątkowa dla uczczenia Ks. Prof. Bolesława Przybyszewskiego w 90. rocznicę urodzin, s. 225.
Krzysztof J. Czyżewski, Królewska katedra na Wawelu. Przewodnik, fotografie – Adam Bujak, Kraków 1999, s. 28.
Krzysztof J. Czyżewski [tekst], Michał Grychowski [zdjęcia], Katedra wawelska, Katowice 2001, s. 147, il. górna na s. 150.
Corpus inscriptionum Poloniae, 8, Województwo krakowskie, red. Zbigniew Perzanowski, 1, Katedra krakowska na Wawelu, wydała, wstępem i komentarzem opatrzyła Agnieszka Perzanowska, red. Roman Maria Zawadzki, Kraków 2002, poz. 214 na s. 220–222.
Sylwester Dziki, Michał Rogóż, Rocznica wiedeńskiej wiktorii w krakowskiej prasie, „Kraków. Miesięcznik Społeczno-Kulturalny”, 2008, Nr 9 (47), il. lewa na s. 33.
Ks. Jacek Urban, Wokół odsieczy wiedeńskiej, w: Droga do Watykanu. I. Kraków a Stolica Apostolska – Muzeum Historyczne Miasta Krakowa. II. Jan Paweł II – w 30. rocznicę wyboru na stolicę św. Piotra – Muzeum Archidiecezjalne Kardynała Karola Wojtyły w Krakowie, Katalog wystawy, Kraków 2008, s. 111.
Krzysztof J. Czyżewski, Marsowe echa w krakowskiej katedrze, w: Na znak świetnego zwycięstwa. W sześćsetną rocznicę bitwy pod Grunwaldem, [katalog wystawy], 15 lipca–30 września 2010, Zamek Królewski na Wawelu – Państwowe Zbiory Sztuki, Kraków 2010, T. I: Studia, s. 79.
Michał Kurzej, Nie tylko Fontana. Innowacje w twórczości krakowskich artystów cechowych na przełomie XVII i XVIII wieku, w: Studia nad sztuką renesansu i baroku, Tom XI, Tradycja i innowacja w sztuce nowożytnej, redakcja Irena Rolska, Krzysztof Gombin, seria Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. Prace Wydziału Historyczno-Filologicznego, 173, Lublin 2012, s. 395.
Michał Wardzyński, Organizacja pracy i praktyka warsztatowa w kamieniołomach dębnickich od drugiej ćwierci XVII do początku XVIII wieku a „długie trwanie” form późno manierystycznych i wczesnobarokowych, w: Studia nad sztuką renesansu i baroku, Tom XI, Tradycja i innowacja w sztuce nowożytnej, redakcja Irena Rolska, Krzysztof Gombin, seria Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. Prace Wydziału Historyczno-Filologicznego, 173, Lublin 2012, przypis 109 na s. 362.
Krzysztof J. Czyżewski, Wawel, Grunwald i inne triumfy, w: Conflictus magnus apud Grunwald 1410. Między historią a tradycją, Materiały z międzynarodowej konferencji naukowej „Grunwald – Tannenberg – Żalgiris” zorganizowanej 20–24 września 2010 r. w Malborku i Krakowie, redakcja Krzysztof Ożóg, Janusz Trupinda, Malbork 2013, s. 275–276.
Ewa Śnieżyńska-Stolot, Stanisław Cercha (1867–1919). Zapomniany historyk sztuki, „Rocznik Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie”, R. LIX, 2014, s. 333.