© Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie
Silva Rerum   Silva Rerum   |   01.09.2021

Wota Sobieskich. Tablice upamiętniające zwycięstwo króla Jana III Sobieskiego pod Wiedniem i procesję błagalną w Krakowie 12 IX 1683 roku z bazyliki Mariackiej w Krakowie

Zabytek z bazyliki Mariackiej to para identycznie dekorowanych tablic (o wymiarach 44,5 x 54 cm) w kształcie poziomo ułożonego owalu o lekko wypukłym polu. Otaczające je obramienia składają się z symetrycznie rozłożonych, mięsistych form wolutowych i liści, a na szczycie ozdobione są muszlami. Tablice włączone są w dekorację obłożonej marmurem ścianki ograniczającej schody, które od północy prowadzą do ołtarza cyborialnego, wyniesionego ponad posadzkę kościoła. Na osi ścianki, którą wieńczy balustrada z parapetem, znajduje się nisza z figurą Dawida, flankowaną przez parę pilastrów. Na zewnątrz pilastrów widoczne są dwa trójkątne elementy ścianki ograniczające biegi schodów. Na powierzchni tych trójkątnych elementów znajdują się tablice z inskrypcjami. Na lewej z nich widnieje napis: „CORAM THRONO IMMENSAE | MAIESTATIS ET GLORIAE LATENTIS HIC | SVB NVBE EVCHARISTICA DEI PROCIDAT OMNE | GENV ET ADORET CVM GRATIARVM ACTIONE | VIVENTEM IN SECVLA SECVLORV[M] QVOD ORANTE | PRO NOBIS MATRE SVA DILECTA MISERICORDIAM | SVAM NOBISCVM FECERIT OSTE[N]DERIT[QVE] GLORIOSISSIMO | AD VIENNAM EX TVRCIS TRIVMPHO QVAM SIT HAEC | AVGVSTISSIMA CAELI TERRAE[QVE] REGINA CHRISTIANO | POPVLO TVRRIS FORTITVDINIS, INIMICIS VERO | CRVCIS CHRISTI TERRIBILIS VT | CASTRORVM ACIES ORDINATA”. Natomiast na drugiej, prawej tablicy znajduje się inskrypcja: „IN SVMMO ORBIS | CHRISTIANI DISCRIMINE AD HANC | MAGNAE DEI MATRIS INSIGNEM BASILICAM | SVB TEMPVS 40 HORARVM INSTITVTAE | DEVOTIONIS PROCESSIO SOLENNIS EX CATHEDRALI | ECCLESIA CVM SANCT[ISSI]MO EVCHARISTIAE SACRAMENTO | DVM, PERAGERETVR, EADEM IPSA DIE QVAE FVIT | 12 7BRIS A[NNO] D[OMINI] 1683 SERENISSIMVS IOANNES | III REX POLONIAE, INGENTEM TVRCARVM | EXERCITVM IN AVSTRIA VICIT OBSSESAM[QVE] | VIENNAM, OPE SANCT[ISSI]MAE VIRGINIS | LIBERAVIT”.

Tablice z inskrypcjami sporządzone zostały zapewne niedługo po 1683 roku – czas wykonania dekoracji schodów prowadzących do cyborium (wzniesionego w latach 1551–1554 przez Jana Marię Padovana) określa się przeważnie na koniec XVII wieku. Możliwe, że tych właśnie prac dotyczą zapiski o odkuwaniu w Czernej w latach 1696–1700 elementów z czarnego marmuru przeznaczonych do kościoła Mariackiego, które wykonali Michał Poman i Jakub Bielawski – ten ostatni w latach 1684–1685 wykonał do katedry na Wawelu tablicę poświęconą odsieczy wiedeńskiej (por. tablica z bazyliki archikatedralnej pw. św. św. Stanisława bpa i Wacława na Wawelu upamiętniająca zwycięstwo króla Jana III Sobieskiego pod Wiedniem i złożenie jako wotum zdobycznej chorągwi tureckiej w katedrze wawelskiej; na temat prac w kościele Mariackim w latach 1696–1700 zob. Józef Skrabski, Modernizacja i renowacja kościoła Mariackiego w czasach archiprezbitera Jacka Łopackiego. Między Kacprem Bażanką a Franceskiem Placidim, „Rocznik Krakowski”, 74, 2008, s. 92). Inicjatorem prac był najpewniej ks. Jerzy Januszowicz, archiprezbiter świątyni w latach 1678–1700.

Tablice upamiętniają wiktorię wiedeńską w 1683 roku oraz przypominają uroczystości religijne zorganizowane w Krakowie w dniach bezpośrednio poprzedzających bitwę: czterdziestogodzinne nabożeństwo, zarządzone przez biskupa krakowskiego Jana Małachowskiego (10–12 IX 1683 roku), oraz procesję z monstrancją i relikwiami świętych – z udziałem królowej Marii Kazimiery – która 12 IX, a więc dokładnie w dniu bitwy, przeszła z katedry do kościoła Mariackiego (opis uroczystości wraz ze źródłami znajduje się m.in. w pracy Michała Rożka Uroczystości w barokowym Krakowie, zob. Literatura, s. 207–208, przypis 119 na s. 285). W kościele Mariackim także po zwycięstwie odbywały się liczne uroczystości religijne.

Tablice były kilkakrotnie wzmiankowane w literaturze jako przykład kultywowania w Krakowie pamięci o królu Janie III Sobieskim i bitwie wiedeńskiej. Nie wskazano dotąd źródeł, które jednoznacznie wyjaśniałyby okoliczności fundacji dekoracji schodów i tym samym tablic – Michał Rożek podał jedynie, że inicjatywa wyszła od miasta Krakowa (por. tenże, Mecenat artystyczny…, zob. Literatura, s. 48).

Kościół Mariacki był miejscem ważnych uroczystości religijnych zarówno przed wyprawą wiedeńską, jak i po bitwie. W świątyni zachowały się także znaczące zabytki orientalnego rzemiosła artystycznego (złotnictwa i tkanin), które uważane są zgodnie z tradycją za wota królewskie złożone po bitwie (zob. skrzyneczka z bazyliki Mariackiej w Krakowie i ornat biały z bazyliki Mariackiej w Krakowie). W inskrypcjach nie ma mowy o darach królewskich, ale jest rzeczą charakterystyczną, że aż w dwóch innych świątyniach krakowskich, dla których monarcha przeznaczył dary, wykonano specjalne tablice inskrypcyjne upamiętniające bitwę, pobyt monarchy w świątyni i złożenie wotów.


Literatura:

Józef Mączyński, Wiadomość historyczna o cudownym obrazie N. Marii Panny Różańca św. w kościele OO. Dominikanów w Krakowie, Kraków 1863, s. 42.

Ks. Ignacy Polkowski, Dzień zwycięstwa pod Wiedniem w Krakowie dnia 12 IX 1683, Kraków 1883, s. 13–14.

Katalog zabytków sztuki w Polsce, 4, Miasto Kraków, 2, Kościoły i klasztory Śródmieścia, 1, red. Adam Bochnak, Jan Samek, Warszawa 1971, vol. 1 – Tekst, s. 20.

Michał Rożek, Uroczystości w barokowym Krakowie, Kraków 1976, przypis 119 na s. 285.

Michał Rożek, Mecenat artystyczny mieszczaństwa krakowskiego w XVII wieku, seria Biblioteka Krakowska, Nr 118, Kraków 1977, s. 48.

Michał Rożek, Tradycja wiedeńska w Krakowie, Kraków 1983, s. 15.

Corpus inscriptionum Poloniae, 8, Województwo krakowskie, red. Zbigniew Perzanowski, 2, Bazylika Mariacka w Krakowie, wydał, wstępem i komentarzem opatrzył Zenon Piech, Kraków 1987, poz. 103 na s. 154–155.

Michał Rożek, Peregrinatio religiosa, „Folia Historica Cracoviensia”, vol. 4–5, 1997–1998, Księga pamiątkowa dla uczczenia Ks. Prof. Bolesława Przybyszewskiego w 90. rocznicę urodzin, s. 221, przypis 23.

Adam Bujak [zdjęcia], Michał Rożek [wprowadzenie], Kraków. Bazylika Mariacka, Kraków 2001, il. na s. 73.