© Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie
Silva Rerum   Silva Rerum   |   01.09.2021

Wota Sobieskich. Tkanina z herbem króla Jana III Sobieskiego i królowej Marii Kazimiery z Muzeum Narodowego w Krakowie

Tkanina pochodzi z XVII wieku z Włoch, a kartusz herbowy z 4. ćwierci XVII wieku (około 1676 roku?) z Polski. Jest to zapewne fragment antepedium (?) wykonanego z aksamitu jedwabnego oraz nici złotych, srebrnych i jedwabnych. Zabytek ma wymiary 76 x 50 cm (w ramie – 87,5 x 52 cm), a zdobiący go kartusz – 32 x 22,5 cm. Tkanina, która została ofiarowana przez fundatorów do kościoła parafialnego pw. św. Wawrzyńca w Żółkwi, znajduje się w Zbiorach Czartoryskich (nr inw. XIII–2713).

Zabytek to prostokątny fragment strzyżonego aksamitu (osadzonego w ramie), który został zszyty z kilku mniejszych kawałków w kolorze ciemnoczerwonym. Tkaninę zdobi wzór z symetrycznie rozłożonych, bujnych, przestylizowanych motywów roślinnych. Przy górnych krawędziach naszyte zostały odcinki złotego galonu, a nieco powyżej dolnej krawędzi widoczna jest także taśma ze złotymi frędzlami. Pośrodku znajduje się haftowany kartusz pod zamkniętą koroną, a na nim czteropolowy herb Rzeczypospolitej (Orzeł Biały przepleciony literą „S” i Pogoń), na środku którego widnieje tarcza z herbami Janina (heraldycznie po prawej) i rodziny d’Arquien. Wokół większej tarczy znajdują się motywy dwóch ciągów plecionki z węzłami, które zbiegają się u dołu. Niektóre partie w kartuszu są barwne – czerwone (spłowiałe) tła godeł w głównej tarczy, a także czerwone i niebieskie szczegóły w tarczy środkowej. Podszewka jest wykonana z płótna.

Tkanina z herbem została wpisana do inwentarza zbiorów Czartoryskich w latach 80. XIX wieku jako pochodząca z Wilanowa. Mimo tej informacji najbardziej prawdopodobne wydaje się, że kartusz (a może i całość) należał do zespołu paramentów lub ozdób kościoła w Żółkwi.

Zabytek był kilkakrotnie krótko omawiany w literaturze, głównie w katalogach wystaw. W 1996 roku Jan Dreścik postawił tezę, że kartusz był związany z dekoracją przeznaczoną na uroczystości w Żółkwi 30 XI 1676 roku, które towarzyszyły nadaniu królowi Janowi III francuskiego Orderu Świętego Ducha. Obiekt był wzmiankowany w związku z badaniami nad obiciami wilanowskimi (Anna Ekielska), z sugestią – mało prawdopodobną – że do wykonania antepediów użyto fragmentów obić z sal pałacu królewskiego.

Zabytek należy do większego zespołu, w skład którego wchodzą trzy antepedia z tego samego zbioru (zob. trzy antepedia z herbami króla Jana III Sobieskiego i królowej Marii Kazimiery z Muzeum Narodowego w Krakowie) oraz antepedium w Muzeum Narodowym we Wrocławiu. Pochodzenie wszystkich tych tkanin ozdobionych herbami jest być może wspólne – zob. stan badań oraz komentarz w opracowaniu dotyczącym trzech antepediów z Muzeum Narodowego w Krakowie. Jan Dreścik zauważył, że motyw plecionki po bokach tarczy, podobny do motywu stanowiącego emblemat dynastii sabaudzkiej, mógł zostać przejęty z bordiury płaszcza kawalera Orderu Świętego Ducha, na której występuję jednak w nieco odmiennej redakcji. Trudno rozstrzygnąć, czy obecna aranżacja tarczy na kawałku tkaniny jest pierwotna (może była to środkowa część antepedium lub fragment obicia), czy też tarcza została wtórnie przeniesiona na nowe tło.


Literatura:

Odsiecz Wiedeńska 1683. Wystawa jubileuszowa w Zamku Królewskim na Wawelu w trzechsetlecie bitwy. Tło historyczne i materiały źródłowe, 1–2, Kraków 1990, vol. 1 – poz. kat. 145 na s. 156 (notę opr. Beata Biedrońska-Słota).

700 lat herbu Państwa Polskiego, [katalog wystawy], Zamek Królewski w Warszawie, 26 czerwca–15 października 1995, Warszawa 1995, poz. kat. IV/32 na s. 258–259 (notę opr. Jan Jakub Dreścik), il. na s. 259.

Tron Pamiątek ku czci „Najjaśniejszego, Niezwyciężonego Jana III Sobieskiego Króla Polskiego” w trzechsetlecie śmierci 1696–1996, [katalog wystawy], Muzeum Pałac w Wilanowie, 17 czerwca–30 września 1996, Warszawa 1996, poz. kat. 89 na s. 154–155 (notę opr. Jan Jakub Dreścik), il. na s. 154.

Anna Ekielska, Dawne tkaniny obiciowe w apartamentach królewskich Sobieskich na podstawie przekazów źródłowych, w: Wilanowski informator konserwatorski 2013, Warszawa 2013, s. 15, 16.