Ukazując rolę Tatarów w przenoszeniu kultury muzułmańskiej na grunt staropolski należy pamiętać, że zagadnienia tego nie można redukować do tych jej elementów, które w kulturze polskiej za sprawą Tatarów się przyjęły. Proces przenoszenia za pośrednictwem tatarskim składników kultury muzułmańskiej do staropolskiej rozkładał się zazwyczaj na trzy podstawowe etapy:
Dodać należy, iż w tak ujętym modelu przenikania kultury muzułmańskiej do społeczeństwa państwa polsko-litewskiego proces ten często kończył się na etapie drugim, tj. kontaktu z kulturą Tatarów, a jego efektem było kształtowanie świadomości otoczenia na temat kultury arabsko-muzułmańskiej.
Za efekt przekazu kulturowego odbywającego się z udziałem społeczności tatarskiej uznajemy zatem oddziaływanie na wiedzę miejscowego społeczeństwa o kulturze muzułmańskiej, w szczególności o wierzeniach, normach i kulcie religijnym w islamie, jak też włączanie przez miejscowe społeczeństwo elementów tej kultury do kultury własnej.
Dla pełnego ustalenia wyniku sensu largo pośrednictwa Tatarów w kontaktach między obiema kulturami, muzułmańską i polską, po stronie tej ostatniej kluczowe jest zatem zbadanie, jakie elementy do kultury polskiej przy udziale Tatarów w ogóle mogły przeniknąć. A więc w gruncie rzeczy należy zdefiniować granice tego obszaru kultury diaspory tatarskiej, który dostępny był użytkownikom kultury polskiej (lub innej lokalnej) – tym samym, konieczne staje się w ogóle ustalenie zakresu kontaktów kulturowych ludności Rzeczypospolitej z Tatarami polsko-litewskimi. Przy tej okazji okazuje się, w których obszarach kulturowych tego kontaktu prawdopodobnie nie było (a przynajmniej brak bezpośrednich dowodów na takie kontakty).
W tym miejscu warto zwrócić uwagę, że dotychczasowe badania nad kulturą społeczności tatarskiej w Rzeczypospolitej mające na celu rozpoznanie procesów przenikania międzykulturowego koncentrowały się na pierwszym z tych etapów (tj. na orientalnych źródłach kultury tatarskiej), a także na procesie w drugą stronę – tj. przejmowania elementów kultury miejscowego otoczenia (staropolskiej) do kultury Tatarów polsko-litewskich. Zjawisko przekazu kulturowego w drugą stronę, czyli oddziaływania Tatarów na kulturę otoczenia w państwie polsko-litewskim nie był przedmiotem szczegółowych i całościowych analiz. Analizy takie w każdym wypadku oparte muszą być na źródłach, które są rozproszone i w znacznym stopniu nieopublikowane, a nadto wymagają interdyscyplinarności warsztatu badawczego.
Pełna wersja tekstu artykułu dostępna w formacie pdf do pobrania.
