Zdjęcie z ok. 1930 r. ze zbiorów Österreichische Nationalbibliothek (L 8438-E)

W 1882 roku minister wyznań i oświaty Conrad von Eybesfeld rozpisał konkurs na pomnik oswobodzenia Wiednia z rąk tureckich, który stanąć miał w katedrze św. Szczepana. Rywalizację wygrał Edmund Hellmer, jeden z czołowych austriackich twórców epoki „Ringu” i secesji. Jego projekt, nawiązujący do pomników nagrobnych weneckich dożów, był zwieńczony postacią cesarza Leopolda I, towarzyszyli mu Jan III Sobieski i Maksymilian Emanuel z jednej, oraz Karol V Lotaryński i Jan Jerzy III z drugiej strony. Główny bohater – Rüdiger von Starhemberg, generał wojsk cesarskich, komendant obrony Wiednia został przedstawiony na koniu, otoczony przez mieszkańców miasta oraz studentów. Nad nimi unosiła się postać skrzydlatej Wiktorii. Grupę tę flankowały postaci biskupa Kollonitscha oraz burmistrza Liebenberga. Cokół zdobił relief ze sceną bitwy pod Wiedniem. Ostatecznie, pod wpływem krytyki ze strony władz kościelnych, które zarzucały projektowi brak elementów religijnych, w zwieńczeniu monumentu znalazła się postać Madonny, a u jej stóp: papież Innocenty XI oraz Leopold I; relief z przedstawieniem odsieczy został zastąpiony inskrypcją. Pomnik odsłonięto uroczyście 13 września 1894 roku, w obecności rodziny cesarskiej. Przetrwał do 12 kwietnia 1945, kiedy to w wyniku pożaru, runęły dzwony oraz dach i sklepienia katedry. Do odbudowanej świątyni wróciły tylko rzeźby Madonny, papieża i cesarza, część elementów z rozbitego pomnika trafiła do Muzeum Historycznego Miasta Wiednia (obecnie Wien Museum), część do lapidarium w kryptach katedry a szczęśliwie zachowana figura polskiego władcy do tzw. Kaplicy Sobieskiego w kościele św. Józefa na Kahlenbergu.

Oprac. Anna Ziemlewska