PL EN
Unia Europejska
Unia Europejska
nieslyszacy
PL EN
Unia Europejska
Unia Europejska

Ciekawostki w PJM - przyroda ogrodów wilanowskich

Bliskie spotkanie z ważką. fot. Julia Dobrzańska.JPG

Dzięki projektowi „Edukacja społeczna w konflikcie urbanizacyjno-ekologicznym na terenie Muzeum Pałacu w Wilanowie” realizowanemu w ramach funduszy MF EOG możemy coraz szerzej dzielić się naszą wiedzą i coraz pełniej udostępniać skarby naszego wspólnego dziedzictwa, zarówno kulturowego, jak i przyrodniczego. 

W serii filmów powstałych w ramach projektu opowiadamy w polskim języku migowym o przyrodzie wilanowskich ogrodów. Filmy można wybierać z listy poniżej.

eea grants logo

 

Projekt „Edukacja społeczna w konflikcie urbanizacyjno-ekologicznym na terenie Muzeum Pałacu w Wilanowie” realizowany był dzięki wsparciu udzielonemu przez Islandię, Liechtenstein oraz Norwegię w ramach Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego


Zastosowanie róż w parkach i ogrodach historycznych (Przyroda, PJM)

W wilanowskich ogrodach róże rosły od samego początku. Wonne kwiaty zdobiły kwatery ogrodu fruktyfikującego Jana III. Nie ma mogło ich tu zabraknąć, ponieważ były roślinami cenionymi od czasów starożytnych. Zdobiły ogrody Babilonu oraz rajskie ogrody Persji. W antycznym Rzymie sadzono je w wydzielonych kolumnadą perystylach, zaś w średniowieczu stanowiły nieodłączny element hortus conclusus, czyli ogrodu zamkniętego. 

Urok kwiatów, piękny zapach i długie kwitnienie zapewniły różom niezwykłe traktowanie. Dla wyeksponowania ich walorów zakładano szczególne ogrody, w których rośliny te grały najważniejszą rolę. Miejscom tym nadawano nazwę rosarium lub różanki. Pierwsze ogrody różane w Europie powstały w średniowieczu, ale największy ich rozkwit przypadł na XIX wiek. Rozwój hodowli w tym okresie zaowocował powstaniem licznych odmian, które można było wyeksponować w kolekcji. 

Wilanowski, neorenesansowy ogród różany został założony w połowie XIX wieku. Ma on formę kameralnego ogrodu sekretnego, a jego stonowana dekoracja rzeźbiarska sprzyja wyeksponowaniu kwiatów w geometrycznych kwaterach otoczonych niskim żywopłotem z bukszpanu. Regularna forma kontrastuje z krajobrazowym parkiem, w którym róże były sadzone w jednorodnych lub mieszanych klombach z kwiatów, krzewów oraz drzew. Kształtowano je tak aby najwyższe rośliny znajdowały się na środku, otoczone przez niższe gatunki. Gdzieniegdzie wprowadzano niskie róże w ramach koszy kwiatowych, otoczonych plecionką i zwieńczonych ozdobnym uchwytem. 

Sztuka ogrodowa od zarania niezmiennie przypisuje różom istotne miejsce. Odwiedzając latem wilanowskie rosarium trudno nie zgodzić się z nadanym jej tytułem królowej kwiatów i stwierdzeniem z „Myśli różnych o sposobie zakładania ogrodów” autorstwa Izabeli Czartoryskiej, zgodnie z którym „Róże nie potrzebuią opisania; wszędzie są naypowabnieyszym przystrojeniem”

Tekst: Katarzyna Wiśniewska

Owady zapylające (Przyroda, PJM)

Ogrody wilanowskie to raj dla zapylaczy. Już od wczesnej wiosny w parku krajobrazowym zakwitają łany złoci, zawilców, ziarnopłonów i kokoryczy. W słoneczne, wiosenne dni można zaobserwować różne owady, które korzystając z nektaru lub pyłku zapylają kwiaty. Powszechnie znanymi zapylaczami są pszczoły, trzmiele i motyle. W wilanowskim parku spotkać można wiele gatunków motyli na przykład: rusałkę pawik, rusałkę osetnik, bielinka rzepnika. Motyle korzystają też chętnie z wysadzanych na rabatach kwiatów, szczególnie licznie można je spotkać na heliotropach, które kwitną latem i jesienią. Nie tylko rabaty kwiatowe to miejsce gdzie możemy zaobserwować owady zapylające. Również, niektóre drzewa stanowią dla nich cenne źródło pokarmu, zwłaszcza lipy, na których kwiatach możemy często obserwować pracowite pszczoły. Mało znanymi zapylaczami, które możemy zaobserwować już wczesną wiosną w wilanowskim parku są bujanki. Bujanki to bardzo ciekawe owady. Wyglądają trochę jak połączenie trzmiela i komara. To, co pierwsze rzuca się w oczy, to długi aparat gębowy przypominający kłujkę komara, zastosowanie jego bliższe jest jednak dziobowi kolibra, gdyż służy do picia kwiatowego nektaru. Tak jak i wspomniane egzotyczne ptaki, bujanki potrafią zawisać w powietrzu przy kwiecie, z którego akurat się pożywiają. Zapylacze są niezbędnym elementem środowiska. Dzięki ich aktywności rośliny owadopylne wydają owoce i nasiona. Dzięki pszczołom mamy miód, a obecność pięknych, kolorowych motyli, z pewnością umila czas spędzony na łonie natury.

Tekst: dr Julia Dobrzańska

Ptaki (Przyroda, PJM)

64_rozmawiały_dwie_sikorki.jpg

Strona Muzeum Pałacu w Wilanowie to skarbnica wiedzy o obyczajach, sztuce, kulturze, kuchni, przyrodzie i o wielu innych obszarach życia człowieka. Opieramy się na wątkach historycznych, ale wiele treści jest uniwersalnych, aktualnych do dzisiaj. Od teraz coraz więcej informacji będzie również dostępnych w PJM! Zapraszamy do oglądania oraz do odwiedzania naszego muzeum!


PTAKI
Park w Wilanowie to bardzo dobre miejsce na obserwacje ornitologiczne. Latem, już od bramy, naszych gości witają zwykle muchołówki szare. Niewielkie to ptaszki, szaro-bure, i dość niepozorne, ale za to wspaniali lotnicy. Muchołówki lubią siedzieć na eksponowanych miejscach i stamtąd wypatrywać przelatujące owady. Gdy takiego dostrzegą, zrywają się do lotu, z wielką gracją chwytają zdobycz i wracają na swoje stanowisko obserwacyjne.
Inne ciekawe gatunki ptaków można zaobserwować na jeziorze, wśród koron drzew, na krzewach, a nawet na parkowych trawnikach. Do często spotykanych skrzydlatych mieszkańców ogrodów możemy zaliczyć: zięby, sikory bogatki i modraszki, które zimą chętnie korzystają z parkowych karmników.
Najliczniejsze z wodnych ptaków są kaczki krzyżówki. Samce krzyżówek w porze godowej zmieniają upierzenie na bardzo kolorowe. Nie wszyscy wiedzą, że kaczki te chętnie gniazdują w dziuplach. Nad Jeziorem Wilanowskich często możemy spotkać również łabędzie i czaple siwe.
W ogrodach wilanowskich żyją też puszczyki, które jednak trudno jest wypatrzeć, ponieważ w dzień siedzą wysoko w dziuplach.

Tekst: dr Julia Dobrzańska

Ważki (Przyroda, PJM)

Stawy, duże jezioro, strumyk – w wilanowskich ogrodach jest wiele zbiorników wodnych. Takie środowisko bardzo sprzyja występowaniu ważek.

Ważki są owadami dwuśrodowiskowymi, dorosłe formy są uskrzydlone i żyją nad wodami, larwy zaś żyją na dnie zbiorników i wód płynących. Po osiągnięciu dojrzałości wychodzą z wody. Zwykle na liściach lub łodygach nadwodnych roślin dochodzi do przeobrażenia, to znaczy larwa zamienia się w dorosłą ważkę. Dzieje się to tak, iż na grzbiecie larwy powstaje pękniecie i przez nie wychodzi dorosły owad, potem przez dłuższy czas musi prostować on skrzydła, które były dotychczas ukryte. Ważki dzielimy na równo i różnoskrzydłe. Równoskrzydłe to te, które siadając składają skrzydła za tułowiem. Różnoskrzydłe zaś rozkładają skrzydła na boki. Ważki różnoskrzydłe są zdecydowanie lepszymi lotnikami. Zarówno w stadium larwalnym jak i dorosłym ważki są drapieżnikami. Są bardzo pożyteczne. Ważki różnoskrzydłe możemy często spotkać w lasach nawet z dala od zbiorników, gdzie polują na leśnie szkodniki. W ogrodach wilanowskich możemy zaobserwować wiele gatunków ważek. Z ważek równoskrzydłych najczęściej tężnice wytworne, oczobarwice o czerwonych oczach, świtezianki błyszczące, których samice są zielone a samce granatowe, błękitno czarne łatki pospolite i wczesne, pióronogi. Z ważek różnoskrzydłych spotkać można na przykład żagnicę rudą i jesienną, szablaka krwistego ważkę czteroplamą, lecichę pospolitą.

Tekst: dr Julia Dobrzańska

Dlaczego róże pachną? (Przyroda, PJM)

W ciepły letni dzień wilanowski ogród różany z daleka przyciąga nas intensywnym zapachem setek kwiatów. Cieszmy się tym aromatycznym spektaklem, ale pamiętajmy, że tak naprawdę nie my jesteśmy jego adresatami. 
Za złożoną woń róż odpowiadają lotne olejki znajdujące się w komórkach wydzielniczych. Aromatyczne substancje są ubocznym produktem przemiany materii, a ich zadaniem jest wabienie owadów zapylających oraz odstraszanie szkodników. Nie wszystkie gatunki i odmiany róż pachną tak samo. Najwyraźniejszy zapach mają: róża damasceńska, szczególnie jej odmiana ‘Kazanlik’, róża biała oraz róża stulistna. Wśród mnogości gatunków możemy natknąć się także na czarną owcę – różę żółtą, której kwiaty pachną nieprzyjemnie.

Od starożytności człowiek opracowywał sposoby na wyrwanie naturze tajemnicy kwiatowego zapachu. Różane olejki eteryczne są połączeniem wielu związków aromatycznych, trudno uzyskać podobny efekt w laboratorium, dlatego wciąż stosuje się pozyskiwanie olejku z płatków. Otrzymanie pachnącego surowca nie jest proste. Zbiór przypada na wiosnę i trwa tylko przez miesiąc. Kwiaty zbiera się jedynie rano, ponieważ wtedy zwierają najwięcej aromatycznego olejku. Nie jest to proces wydajny, potrzeba ponad 3 ton kwiatów, aby uzyskać 1 kilogram czystego olejku. 
Obecnie lotne olejki z róży pozyskiwane są dwoma metodami. Pierwsza polega na destylacji parą wodną. Wymaga ona użycia wysokiej temperatury, która niszczy część aromatów. W tym procesie powstaje olejek eteryczny i woda różana. Druga metoda jest bardziej złożona i nie wymaga podgrzewania. Pozwala ona na uzyskanie olejku o zapachu świeżych kwiatów. Do ekstrakcji związków lotnych używany jest rozpuszczalnik organiczny, np. heksan. Otrzymany w ten sposób olejek jest bardzo cenny i nosi nazwę absolutu. Tymi sposobami człowiekowi udaje się wydrzeć naturze sekret różanego zapachu, a nawet zamknąć go w butelce.

Tekst: Katarzyna Wiśniewska

Różnorodność gatunków i odmian róż (Przyroda, PJM)

Wśród roślin ozdobnych róża zajmuje miejsce honorowe. Jej nazwa patronuje bardzo urozmaiconej rodzinie roślin różowatych, do której, oprócz naszej bohaterki, zaliczamy min. jabłonie, maliny, a także migdałowce. Do rodzaju róża należy blisko 120 gatunków. Wszystkie możemy spotkać jedynie w strefie klimatu umiarkowanego, ale tylko 14 z nich rośnie dziko w naszym kraju. Większość różanych krzewów w naszych ogrodach to odmiany, wśród których występuje niezwykłe bogactwo kolorów, budowy kwiatów, rozmiarów i sposobów wzrostu. Obecnie liczbę odmian szacuje się na ok. 20 tysięcy. Za tę mnogość odpowiada ludzka fascynacja różami, sięgająca antyku. Tajniki uprawy róż znane były w już starożytnej Presji, Egipcie i Chinach. Pierwotnie w ogrodach sadzono różę damasceńską, różę żółtą, czy też różę stulistną. Obserwacja i mozolne prace hodowlane zaowocowały wyselekcjonowaniem pierwszych odmian. Już 100 lat p.n.e. znano ich 11. W XVIII wieku sprowadzono do Europy z Dalekiego Wschodu, nowe gatunki róż o niespotykanych dotąd cechach. Od tego momentu nastąpił rozkwit hodowli, a co roku pojawiały się nowe odmiany.

Współcześnie róże dzieli się na grupy według sposobu zastosowania ich w ogrodowej praktyce. Najbardziej znane są róże wielkokwiatowe, które są wrażliwe i często nie pachną, a jednak królują we wszystkich kwiaciarniach, bo są uprawiane na kwiat cięty. Kolejna grupa to obwicie kwitnące róże wielokwiatowe, których gałązki są obsypane drobnymi kwiatami. Podobnie wyglądają, niezwykle odporne, odmiany okrywowe, których pędy płożą się po ziemi. Natomiast róże miniaturowe możemy czasem zobaczyć jako rośliny uprawiane w donicach. Po pergolach i trejażach wspinają się, z niewielką pomocą, róże pnące. Dużą grupą są silnie rosnące róże parkowe, wywodzące się od dawniej uprawianych gatunków. To tu zaklasyfikowano odmiany stare, wyhodowane przed 1867 rokiem, które podziwiać możemy w wilanowskim ogrodzie różanym.

Tekst: Katarzyna Wiśniewska

Zastosowanie róż w parkach i ogrodach historycznych (Przyroda, PJM)

W wilanowskich ogrodach róże rosły od samego początku. Wonne kwiaty zdobiły kwatery ogrodu fruktyfikującego Jana III. Nie ma mogło ich tu zabraknąć, ponieważ były roślinami cenionymi od czasów starożytnych. Zdobiły ogrody Babilonu oraz rajskie ogrody Persji. W antycznym Rzymie sadzono je w wydzielonych kolumnadą perystylach, zaś w średniowieczu stanowiły nieodłączny element hortus conclusus, czyli ogrodu zamkniętego. 

Urok kwiatów, piękny zapach i długie kwitnienie zapewniły różom niezwykłe traktowanie. Dla wyeksponowania ich walorów zakładano szczególne ogrody, w których rośliny te grały najważniejszą rolę. Miejscom tym nadawano nazwę rosarium lub różanki. Pierwsze ogrody różane w Europie powstały w średniowieczu, ale największy ich rozkwit przypadł na XIX wiek. Rozwój hodowli w tym okresie zaowocował powstaniem licznych odmian, które można było wyeksponować w kolekcji. 

Wilanowski, neorenesansowy ogród różany został założony w połowie XIX wieku. Ma on formę kameralnego ogrodu sekretnego, a jego stonowana dekoracja rzeźbiarska sprzyja wyeksponowaniu kwiatów w geometrycznych kwaterach otoczonych niskim żywopłotem z bukszpanu. Regularna forma kontrastuje z krajobrazowym parkiem, w którym róże były sadzone w jednorodnych lub mieszanych klombach z kwiatów, krzewów oraz drzew. Kształtowano je tak aby najwyższe rośliny znajdowały się na środku, otoczone przez niższe gatunki. Gdzieniegdzie wprowadzano niskie róże w ramach koszy kwiatowych, otoczonych plecionką i zwieńczonych ozdobnym uchwytem. 

Sztuka ogrodowa od zarania niezmiennie przypisuje różom istotne miejsce. Odwiedzając latem wilanowskie rosarium trudno nie zgodzić się z nadanym jej tytułem królowej kwiatów i stwierdzeniem z „Myśli różnych o sposobie zakładania ogrodów” autorstwa Izabeli Czartoryskiej, zgodnie z którym „Róże nie potrzebuią opisania; wszędzie są naypowabnieyszym przystrojeniem”

Tekst: Katarzyna Wiśniewska

Zastosowanie róż w medycynie, farmacji i kosmetologii (Przyroda, PJM)

Uroda nie jest jedynym walorem róż. Rośliny te mają istotne znaczenie użytkowe i w tym charakterze były wykorzystywane już w starożytności. Także współcześnie wybrane gatunki róż są cennym źródłem surowców, używanych do produkcji leków i kosmetyków. Do dalszej obróbki z krzewów pozyskuje się owoce, nasiona oraz płatki kwiatów.

Medycyna posługuje się oczyszczonymi substancjami czynnymi pochodzenia roślinnego oraz ziołami w postaci nieprzetworzonej. Do tych ostatnich zaliczają się owoce róży dzikiej i pomarszczonej. Obfitują one w witaminy C i K, prowitaminę A, żelazo oraz wiele innych składników organicznych i mineralnych. Aby zachować jak najwięcej tych substancji jesienią zbiera się tylko dojrzałe owoce, a następnie suszy je w temperaturze nie przekraczającej 50°. Tak przygotowany surowiec ma złożone działanie i służy za składnik mieszanek ziołowych w nalewkach i naparach. Poprawiają one pracę układu odpornościowego, wzmacniają naczynia krwionośne, a nawet działają przeciwzapalnie. 

Pozyskiwanie owoców stosowanych w fitoterapii jest stosunkowo proste w odróżnieniu od sposobów otrzymywania olejków i olejów różanych stosowanych w kosmetyce. Uzyskanie olejku eterycznego wymaga destylacji różanych płatków. Ubocznym produktem tego procesu jest woda różana. Obydwa produkty mają działanie antyseptyczne i używane są w pielęgnacji skóry wrażliwej i trądzikowej, a olejek jest cennym składnikiem kompozycji perfum. Z kolei olej różany nie pachnie tak pięknie. Jest on wytłaczany z nasion róży rdzawej. Ma właściwości nawilżające oraz regeneracyjne, dlatego odnajdziemy go w wielu kosmetykach przeznaczonych do cery wrażliwej i dojrzałej. 

Jeżeli dodamy do powyższego możliwość kulinarnego wykorzystania owoców i aromatycznych płatków, to róża okazuje się być krzewem o niezwykle bogatym wachlarzu zastosowań.

Tekst: Katarzyna Wiśniewska

Róża w kulturze i sztuce (Przyroda, PJM)

Znalezienie różanych krzewów w wilanowskim ogrodzie nie jest trudne. W ciepłych miesiącach intensywny zapach z daleka naprowadza na lokalizację rozarium. Nie są to jednak jedyne róże w królewskiej siedzibie, choć znalezienie innych jest bardziej skomplikowane. Aby tego dokonać należy uważnie przyjrzeć się dekoracji pałacowych pokoi i zgromadzonym w nich dziełom sztuki. To tu, na plafonach, odnajdziemy różanopalcą Jutrzenkę, a także boginię roślin – Florę, dekorującą wiosenny krajobraz różanymi kwiatami. 

Od starożytności rola róży wykracza poza funkcję ozdoby ogrodu. Ze względu na swoją urodę stała się ona motywem obecnym w wielu dziedzinach życia. Możemy ją odnaleźć w sztuce, architekturze, literaturze oraz religii. Mitologia grecka łączyła powstanie róż z narodzinami Afrodyty, a ich czerwony kolor miał wyniknąć ze zranienia pięknej bogini przez różany kolec. Z kolei Rzymianie wybrali sobie białą różę na patronkę dyskretnych rozmów. Stąd łacińskie sub rosa, czyli ‘pod różą’, oznaczające potrzebę zachowania powierzonej tajemnicy. Bardzo częste było wykorzystywanie wzoru róży w celach dekoracyjnych. Zdobiąca główne portale gotyckich świątyń, rozeta lub różyca, swoją formę wywodzi od rozchylonego różanego kwiatu. 

Motyw róż był wykorzystywany w różnych kulturach i epokach, nic więc dziwnego, że przypisywano mu wiele, często odmiennych, znaczeń. Bogata symbolika nawiązuje do miłości, piękna, doskonałości, ale też próżności. Na obrazach o tematyce religijnej róża nabiera odmiennego znaczenia, odnosząc się do męczeństwa, przebaczenia i zmartwychwstania, a wszystko to za sprawą różanych kolców. Interpretacja symboliki róży, nie jest jak widać prosta. Nie powinno to jednak przeszkodzić w udaniu się na poszukiwania tego kwietnego motywu na wilanowskich martwych naturach i portretach.

Tekst: Katarzyna Wiśniewska

Intymne życie ptaków (Przyroda, PJM)

Zapraszamy do obejrzenia tłumaczenia PJM wywiadu z Markiem Elasem, ornitologiem. Wywiad można przeczytać TUTAJ.

     

Projekt „Edukacja społeczna w konflikcie urbanizacyjno-ekologicznym na terenie Muzeum Pałacu w Wilanowie” realizowany jest dzięki wsparciu udzielonemu przez Islandię, Liechtenstein oraz Norwegię w ramachMechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego

2014-09-18
EOG_zdjęcie cząsteczki kurzu w mikroskopie konfokalnym.jpg

Badania naukowe

Głównym zrębem projektu „Edukacja społeczna w konflikcie urbanizacyjno-ekologicznym na terenie Muzeum Pałacu w Wilanowie” były badania naukowe dotyczące rozmaitych aspektów …

Krzyżówki. fot. Julia Dobrzańska.JPG

Wilanowski Klub Przyrodniczy – relacje 2015

Zapraszamy młodszych i starszych miłośników przyrody do wspólnego odkrywania bogactwa roślin i zwierząt w ogrodach wilanowskich.

4. Pokaz dziania barci. Fot. Julia Dobrzańska.jpg

Dni Wilanowa – relacja z działań w ramach projektu MF EOG

Dzięki środkom otrzymanym z Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego dla uczestników Dni Wilanowa przygotowaliśmy liczne warsztaty przyrodnicze i pokazy. Można …

Spacer a PJM - 14.09.1401, eea grants (47).jpg

Spacery przyrodnicze bez barier

W ramach projektu „Edukacja społeczna w konflikcie urbanizacyjno-ekologicznym na terenie Muzeum Pałacu w Wilanowie” zaplanowanych było wiele wydarzeń, w tym …

Biuletyn Informacji Publicznej Biuletyn Informacji Publicznej

Muzeum w Internecie

Organizator

Partnerzy

Sponsorzy

Idea & Design
Copyright © Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

Informujemy, iż w celu optymalizacji treści dostępnych na naszej stronie internetowej oraz dostosowania ich do Państwa indywidualnych potrzeb korzystamy z informacji zapisanych za pomocą plików cookies na urządzeniach końcowych Użytkowników. Pliki cookies mogą Państwo kontrolować za pomocą ustawień swojej przeglądarki internetowej. Dalsze korzystanie z naszej strony internetowej, bez zmiany ustawień przeglądarki internetowej oznacza, iż akceptują Państwo stosowanie plików cookies. Potwierdzam, że aktualne ustawienia mojej przeglądarki są zgodne z moimi preferencjami w zakresie stosowania plików cookies. Celem uzyskania pełnej wiedzy i komfortu w odniesieniu do używania przez nas plików cookies prosimy o zapoznanie się z naszą Polityką prywatności.

✓ Rozumiem