Wota Sobieskich. Chorągiew typu „inskrypcyjnego” z Zamku Królewskiego na Wawelu
DE EN PL
Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

Pasaż Wiedzy

Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

Wota Sobieskich. Chorągiew typu „inskrypcyjnego” z Zamku Królewskiego na Wawelu Jerzy Żmudziński
Chorągiew typu „inskrypcyjnego”

Bławat chorągwi jest zakończony trójkątnie (w ząb). Składa się ze środkowej partii wykonanej z brytu czerwonej tkaniny i z obramienia o brawie zielonkawej (od zewnątrz) i ciemnokarminowej (od wewnątrz), które zostało zszyte z większej ilości kawałków jedwabiu. W centralnym polu widnieją dwa rzędy napisów zawierających wyznanie wiary islamu („Nie ma bóstwa oprócz Allaha, a Mahomet jest jego prorokiem”). W trójkątnym zakończeniu głównego pola wyobrażony jest m.in. księżyc. Bordiura wewnętrzna posiada dekorację ornamentalną z rozetami i wicią. Na szerszej bordiurze zewnętrznej znajdują się liczne napisy biegnące wzdłuż trzech boków: widoczny jest ciągły pas inskrypcji z czterema pierwszymi wersetami 48 sury Koranu (zatytułowanej Zwycięstwo) i medaliony z imionami Allaha i Mahometa oraz dwóch pierwszy kalifów: Abubekra i Omara.

Chorągiew została zdobyta przez wojska polskie w czasie bitwy pod Wiedniem 12 IX 1683 roku i uznana została za najważniejszą chorągiew wielkiego wezyra Kara Mustafy, a w związku z tym za jedno z głównych trofeów bitwy. Jan III Sobieski 24 XII 1683 roku zawiesił tę chorągiew jako wotum u grobu św. Stanisława bpa w katedrze królewskiej na Wawelu w Krakowie, co upamiętniono specjalną tablicą (zob. tablica z bazyliki archikatedralnej pw. św. św. Stanisława bpa i Wacława na Wawelu upamiętniająca zwycięstwo króla Jana III Sobieskiego pod Wiedniem i złożenie jako wotum zdobycznej chorągwi tureckiej w katedrze wawelskiej). Było to ostatnie trofeum zawieszone przez polskiego władcę przy grobie św. Stanisława na Wawelu – tradycja takich aktów sięgała średniowiecza.

Początkowo chorągiew wisiała w transepcie, koło konfesji, razem ze smoleńską chorągwią z 1611 roku przesłaną przez Zygmunta III Wazę. W późniejszym okresie chorągiew turecka przechowywana była zapewne w skarbcu katedralnym (w pierwotnym miejscu uwzględniają ją inwentarze katedry z lat 1692 i 1702, zob. Inwentarze katedry krakowskiej z lat 1586, 1620 i 1692, wydała, wstępem i komentarzem opatrzyła Agnieszka Perzanowska, redakcja naukowa Piotr Rabiej, seria Biblioteka Kapitulna na Wawelu, Tom 6, Kraków 2014, s. 240 – zapis z 1692 roku, z którego wynika, że chorągiew znajdowała się przy konfesji św. Stanisława, choć w tekście uwzględniono ją obok darów Jana III oraz jego syna Jakuba, znajdujących się na ołtarzu Krzyża Świętego; Inwentarze skarbca katedry krakowskiej z lat 1702, 1761 i 1791, opracowała Agnieszka Perzanowska, redakcja naukowa Piotr Rabiej, seria Biblioteka Kapitulna na Wawelu, Tom 7, Kraków 2016, s. 22–23 – podobny do powyższego zapis w języku polskim z 1702 roku; w spisach z 1761 roku (tamże, s. 185–186) oraz z 1791 roku (tamże, s. 250) przy opisie ołtarza Krzyża Świętego nie ma już w ogóle mowy o wotach Sobieskich). Chorągiew, razem ze strzemieniem Kara Mustafy (zob. strzemię wielkiego wezyra Kara Mustafy z bazyliki archikatedralnej pw. św. św. Stanisława bpa i Wacława na Wawelu), w 1803 roku przekazana została przez kapitułę katedralną Izabelli Czartoryskiej i umieszczona przez nią w Świątyni Sybilli w Puławach, w której stanowiła jeden z najważniejszych eksponatów. Po powstaniu listopadowym i wyjeździe Czartoryskich z Puław, w latach 1831–1848 chorągiew była ukrywana w kościele we Włostowicach. Została jednak odnaleziona przez Rosjan i wywieziona do Petersburga, gdzie przechowywano ją w Ermitażu. Zabytek został rewindykowany do Polski w 1924 roku i przekazany na Wawel w 1926 roku. W latach 1939–1961 chorągiew została ewakuowana do Kanady, skąd zwrócono ją do zbiorów wawelskich.

Od 1961 roku, kiedy po powrocie z Kanady była łatwo dostępna dla badaczy, wielokrotnie szczegółowo omawiano ją w literaturze przedmiotu. Chorągiew została gruntownie opracowana przez Zdzisława Żygulskiego i Magdalenę Piwocką.

Obiekt jest jednym z kilku najważniejszych tego rodzaju trofeów kampanii wiedeńskiej, które król przeznaczył do kościołów: jedną chorągiew spod Wiednia (również typu inskrypcyjnego, zaginioną) wysłano papieżowi Innocentemu XI do Rzymu, druga, zdobyta pod Parkanami, przeznaczona została do sanktuarium w Loreto (była to chorągiew typu „zulfikarowego”, obecnie znajdująca się w zbiorach wawelskich – zob. chorągiew typu „zulfikarowego” z Zamku Królewskiego na Wawelu). Chorągiew ofiarowana do katedry wawelskiej odznacza się wyjątkowo wysoką jakością projektu i wykonania.


Literatura:

[Jerzy Dobrzycki], Warszawo! Oddaj co nie twoje! „Kurier Literacko-Naukowy”, 2, 1925, 45 (dodatek do „Ilustrowanego Kuriera Codziennego”, 1925, 315 (nr z 16 XI), s. I–II).

Stanisław Świerz-Zaleski, Przewodnik po jubileuszowej wystawie epoki króla Jana III w Zamku Królewskim na Wawelu od 15 lipca do 30 września 1933 w dwustupięćdziesięciolecie odsieczy wiedeńskiej, Kraków 1933, poz. 45 na s. 12.

Stanisław Świerz-Zaleski, Zbiory Zamku królewskiego na Wawelu w Krakowie, Kraków 1935, s. 26.

Zdzisław Żygulski jun., Pamiątki wawelskie w zbiorach puławskich, „Studia do Dziejów Wawelu”, 2, 1960, s. 400, 402, il. 19 na s. 399.

Zdzisław Żygulski jun., Dzieje zbiorów puławskich (Świątynia Sybilli i Dom Gotycki), „Rozprawy i Sprawozdania Muzeum Narodowego w Krakowie”, 7, 1962, s. 49, 52, 67, 90.

Katalog zabytków sztuki w Polsce, 4, Miasto Kraków, 1, Wawel, red. Jerzy Szablowski, Warszawa 1965, vol. 1 – s. 157–158.

Zdzisław Żygulski jun., Chorągwie tureckie w Polsce na tle ogólnej problematyki przedmiotu, „Studia do Dziejów Wawelu”, III, 1968, s. 400–404, il. 18 na s. 401.

Zbiory Zamku Królewskiego na Wawelu, red. Jerzy Szablowski, Andrzej Fischinger, wyd. I, Warszawa 1969, poz. kat. 226.

Zdzisław Żygulski jr., Turkish Trophies in Poland and the Imperial Ottoman Style, Estratto da Armi Antiche, Bolletino dell’Academia di S. Marciano, Torino, Numero speciale per il. 6° Congresso dell’Associazione Internazionale dei Musei d’Armi e di Storia Militare, Zurigo, 15–20 Maggio 1972, s. 30, il. 1 na s. 31.

Zbiory Zamku Królewskiego na Wawelu, red. Jerzy Szablowski, Andrzej Fischinger, wyd. II, Warszawa 1975, poz. kat. 245.

Jerzy T. Petrus, Maria Piątkiewicz-Dereniowa, Magdalena Piwocka, Wschód w zbiorach wawelskich, Kraków 1976, s. 57.

Zdzisław Żygulski jun., Trofea wiedeńskie, „Studia Wilanowskie”, T. III–IV, 1978, s. 107–108.

Michał Rożek, Ara Patriae. Dzieje grobu św. Stanisława w katedrze na Wawelu, „Analecta Cracoviensis”, XI, 1979, s. 456–459.

Magdalena Piwocka, Chorągwie tureckie, Warszawa 1983, poz. kat. 1.

Jerzy T. Petrus, Maria Piątkiewicz-Dereniowa, Magdalena Piwocka, Wschód w zbiorach wawelskich. Przewodnik, Kraków 1988, s. 47.

Zdzisław Żygulski jun., Sztuka turecka, Warszawa 1988, s. 177, il. barwna II (wkładka po s. 32).

Zdzisław Żygulski jun., Sztuka islamu w zbiorach polskich, Warszawa 1989, s. 14, poz. kat. 96 na s. 32, il. 96.

Odsiecz Wiedeńska 1683. Wystawa jubileuszowa w Zamku Królewskim na Wawelu w trzechsetlecie bitwy. Tło historyczne i materiały źródłowe, 1–2, Kraków 1990, vol. 1 – poz. kat. 481 na s. 274–275 (notę opr. Magdalena Piwocka), vol. 2 – il. barwna XXIII.

Zbiory Zamku Królewskiego na Wawelu, red. Jerzy Szablowski, Warszawa 1990, s. 41 (Jerzy Szablowski, Wstęp) i poz. kat. 142 na s. 252 (notę opr. Magdalena Piwocka), il. 142.

Jerzy T. Petrus, Sobiesciana w zbiorach wawelskich (Zamek Królewski i Katedra), w: Tron Pamiątek ku czci „Najjaśniejszego, Niezwyciężonego Jana III Sobieskiego Króla Polskiego” w trzechsetlecie śmierci 1696–1996, [katalog wystawy], Muzeum Pałac w Wilanowie, 17 czerwca–30 września 1996, Warszawa 1996, s. 62–63, il. lewa na s. 65.

Michał Rożek, Peregrinatio religiosa, „Folia Historica Cracoviensia”, Vol. 4–5, 1997–1998, Księga pamiątkowa dla uczczenia Ks. Prof. Bolesława Przybyszewskiego w 90. rocznicę urodzin, s. 225.

Zdzisław Żygulski jun., Puławy, w: Muzeum Czartoryskich. Historia i zbiory, red. Zdzisław Żygulski jun., Kraków 1998, s. 29.

Zdzisław Żygulski jun., Tureckie trofea i imperialny styl osmański, w: tegoż, Światła Stambułu, Warszawa 1999, s. 174, il. 1 na s. 168.

Krzysztof J. Czyżewski (tekst), Michał Grychowski (zdjęcia), Katedra wawelska, Katowice 2001, s. 147.

Magdalena Piwocka, Wawel. Sztuka Wschodu, Kraków 2008, s. nlb. 14.

Ks. Jacek Urban, Wokół odsieczy wiedeńskiej, w: Droga do Watykanu. I. Kraków a Stolica Apostolska – Muzeum Historyczne Miasta Krakowa. II. Jan Paweł II – w 30. rocznicę wyboru na stolicę św. Piotra – Muzeum Archidiecezjalne Kardynała Karola Wojtyły w Krakowie, Katalog wystawy, Kraków 2008, s. 111.

Jan Wimmer, Odsiecz wiedeńska 1683 roku, Warszawa 2008, il. dolna na s. 97.

Zdzisław Żygulski jun., Dzieje zbiorów puławskich. Świątynia Sybilli i Dom Gotycki, Kraków 2009, s. 72, 86, 118–119, 273, 277, il. 38 na s. 56.

Krzysztof J. Czyżewski, Marsowe echa w krakowskiej katedrze, w: Na znak świetnego zwycięstwa. W sześćsetną rocznicę bitwy pod Grunwaldem, Katalog wystawy, 15 lipca–30 września 2010, Zamek Królewski na Wawelu. Państwowe Zbiory Sztuki, Kraków 2010, T. I: Studia, s. 79.

Hanna Osiecka-Samsonowicz, Polskie uroczystości w barokowym Rzymie 1587–1696, Warszawa 2012, s. 305 i przypis 131, il. 17 na s. 358.

Krzysztof J. Czyżewski, Wawel, Grunwald i inne triumfy, w: Conflictus magnus apud Grunwald 1410. Między historią a tradycją, Materiały z międzynarodowej konferencji naukowej „Grunwald – Tannenberg – Żalgiris” zorganizowanej 20–24 września 2010 r. w Malborku i Krakowie, redakcja Krzysztof Ożóg, Janusz Trupinda, Malbork 2013, s. 275–276.

Magdalena Piwocka, Wawelska kolekcja namiotów, w: Namiot turecki w zbiorach wawelskich, [katalog wystawy], Zamek Królewski na Wawelu. Państwowe Zbiory Sztuki, Wystawa, czerwiec–wrzesień 2013, Kraków 2013, s. 27.

Jerzy Żmudziński, Gest wotywny Marii Kazimiery, w: Maria Kazimiera Sobieska (1641–1716). W kręgu rodziny, polityki i kultury, redakcja naukowa Anna Kalinowska, Paweł Tyszka, seria Zamek Królewski w Warszawie – Muzeum. Studia i Materiały, VI, Warszawa 2017, s. 229.

Jerzy Żmudziński, Jan III Sobieski wraca spod Wiednia – królewskie trofea i wota w świątyniach Polski, w: Jan III Sobieski. Polski król w Wiedniu, [katalog wystawy], Österreichische Galerie Belvedere, Wien, Winterpalais, 7 lipca–1 listopada 2017 roku, wyd. Paweł Jaskanis i Stella Rollig, red. Maike Hohn i Konrad Pyzel, München 2017, s. 219 (wydana została także równoległa wersja niemiecka).

Informujemy, iż w celu optymalizacji treści dostępnych na naszej stronie internetowej oraz dostosowania ich do Państwa indywidualnych potrzeb korzystamy z informacji zapisanych za pomocą plików cookies na urządzeniach końcowych Użytkowników. Pliki cookies mogą Państwo kontrolować za pomocą ustawień swojej przeglądarki internetowej. Dalsze korzystanie z naszej strony internetowej, bez zmiany ustawień przeglądarki internetowej oznacza, iż akceptują Państwo stosowanie plików cookies. Potwierdzam, że aktualne ustawienia mojej przeglądarki są zgodne z moimi preferencjami w zakresie stosowania plików cookies. Celem uzyskania pełnej wiedzy i komfortu w odniesieniu do używania przez nas plików cookies prosimy o zapoznanie się z naszą Polityką prywatności.

✓ Rozumiem