Wota Sobieskich. Dokument potwierdzający autentyczność relikwii Drzewa Krzyża Świętego z klasztoru dominikanów w Krakowie
DE EN PL
Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

Pasaż Wiedzy

Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

Wota Sobieskich. Dokument potwierdzający autentyczność relikwii Drzewa Krzyża Świętego z klasztoru dominikanów w Krakowie Jerzy Żmudziński

Dokument z klasztoru dominikanów został spisany tuszem i temperą (?) na pergaminie o wymiarach 28 x 34 cm i opatrzony lakową pieczęcią. Powstał we Włoszech (w Rzymie?) w 1700 roku, a do 1736 roku był uzupełniany wpisami, m.in. w Żółkwi. Dokument znajduje się w klasztorze dominikanów przy bazylice pw. Świętej Trójcy w Krakowie (Archiwum Polskiej Prowincji Dominikanów w Krakowie, Archiwum Klasztoru Dominikanów w Żółkwi, I. Dokumenty i przywileje ogólne, 1. Dokumenty pergaminowe, sygn. Ż–30).

Dokument został wystawiony 6 V 1700 roku przez kardynała Francesca Maidalchiniego (1631–1700) i podpisany przez królewicza Jakuba Sobieskiego, a 31 VII 1736 roku potwierdzony przez sufragana lwowskiego biskupa Samuela Głowińskiego (1703–1776). Zabytek towarzyszył relikwiarzowi Krzyża Świętego ofiarowanemu przez królewicza Jakuba Sobieskiego w 1736 roku do kościoła klasztornego dominikanów pw. Wniebowzięcia NMP w Żółkwi (zaginionemu).

Dokument spisany został na pojedynczej, prostokątnej karcie ozdobionej od góry i z boków bordiurą z dekoracją malarską, która do zewnątrz jest ograniczona ramką z kilku, na przemian jasnych i ciemnych, wąskich pasków. Dekoracja obejmuje umieszczoną na osi tarczę herbową, o oprawie zbudowanej z mięsistych form ornamentalnych, która znajduje się pod kapeluszem kardynalskim z chwostami (w ilości dwunastu – jak w herbie biskupim).Na niej widnieje godło przedstawiające dołem zaokrągloną tarczę utworzoną z muru i zwieńczoną koroną w typie corona muralis z pięcioma blankami. Bordiura wypełniona jest lekko stylizowanymi motywami kwiatów (w rodzaju tulipanów i róż) na ulistnionych gałązkach, m.in. przewiązanych wstążkami. Całość tworzy kompozycję symetryczną względem pionowej osi dokumentu. Pole dokumentu wypełnione jest kaligrafowanym tekstem z inicjałem „V” – oprawa inicjału i pojedynczy przerywnik widoczny u góry tekstu utworzone zostały ze zwojów drobnej, stylizowanej wici roślinnej. U dołu karty, na osi widnieje podpis wystawcy, a niżej kilka innych podpisów i dopisków (w tym „Jacobus Ludovicus Regiu[s] Princeps R[egius] P[rinceps]”). Na osi karty, u dołu znajduje się odbita w laku pieczęć identyczna jak na bordiurze u góry: godło umieszczone w owalnym otoku o ozdobnym obramieniu.

Dokument został wystawiony przez kardynała Francesca Maidalchiniego zapewne w Rzymie 6 V 1700 roku, na krótko przed śmiercią wystawcy (13 czerwca 1700 roku). Nie zawiera on informacji odnoszących się do ofiarowania relikwii i do osoby obdarowanego, jest wyłącznie poświadczeniem autentyczności fragmentu Drzewa Krzyża Świętego oprawionego w kryształ i srebro. Jakub Sobieski, który był właścicielem relikwii, nie przebywał w Rzymie w 1700 roku; mógł je otrzymać przy okazji innego pobytu, np. w 1702 roku (choć nie uzyskał wtedy audiencji u papieża Klemensa XI – zob. Aleksandra Skrzypietz, Jakub Sobieski, Poznań 2015, s. 253). W 1736 roku, po ponownym potwierdzeniu autentyczności, relikwie w zdobnej oprawie w formie krzyża zostały przez królewicza ofiarowane konwentowi dominikanów w Żółkwi, ufundowanemu przez jego babkę, Teofilę z Daniłowiczów Sobieską. Relikwiarz prawie na pewno przewieziony został razem z ruchomościami dominikanów żółkiewskich do klasztoru w Borku Starym niedaleko Rzeszowa, skąd ruchomości te rozwożono po różnych klasztorach dominikańskich w Polsce (najwięcej trafiło do Krakowa). Relikwiarz w tym czasie zaginął, a dokument, razem z archiwum klasztoru w Żółkwi, znalazł się klasztorze krakowskim (zob. Jerzy T. Petrus, Kościoły i klasztory…, zob. Literatura, p. 119 na s. 115 oraz s. 105, 111–112).

Dokument uwzględniony był jak dotąd jedynie w opracowaniu inwentaryzacyjnym kościołów w Żółkwi, opublikowanym w 1994 roku przez Jerzego T. Petrusa, z przywołaniem w Aneksie IV na s. 155–163 Inwentarza archiwum klasztoru Dominikanów w Żółkwi opracowanego przez o. Zygmunta Mazura OP i Stefana Gąsiorowskiego.

Dokument, który ze względu na dość okazałą dekorację malarską można na zasadzie wyjątku uwzględnić w niniejszym katalogu zabytków wiążących się z Sobieskimi, które znajdują się w zbiorach kościelnych (w granicach obecnego państwa polskiego), jest jedyną pamiątką po relikwiarzu Krzyża Świętego z daru królewicza Jakuba Sobieskiego dla dominikanów żółkiewskich. Wyglądu relikwiarza nie znamy i nie mamy też pewności, czy był wykonany we Włoszech czy w Polsce, a nawet czy oprawa w pierwotnym kształcie dotrwała do 1944 roku. Warto zauważyć, że wielu przedstawicieli rodu Sobieskich posiadało wysokiej rangi (jeśli chodzi o autentyczność) relikwie Krzyża Świętego – m.in. dotyczy to siostry króla, Katarzyny Radziwiłłowej, oraz młodszego brata Jakuba, królewicza Konstantego Sobieskiego, który odziedziczył je po ojcu, królu Janie III.


Literatura:

Jerzy T. Petrus, Kościoły i klasztory Żółkwi, seria Materiały do Dziejów Sztuki Sakralnej na Ziemiach Wschodnich Dawnej Rzeczypospolitej, red. Jan K. Ostrowski, I, Kościoły i Klasztory Rzymskokatolickie Dawnego Województwa Ruskiego, 2, Kraków 1994, s. 157, il. 339.

Informujemy, iż w celu optymalizacji treści dostępnych na naszej stronie internetowej oraz dostosowania ich do Państwa indywidualnych potrzeb korzystamy z informacji zapisanych za pomocą plików cookies na urządzeniach końcowych Użytkowników. Pliki cookies mogą Państwo kontrolować za pomocą ustawień swojej przeglądarki internetowej. Dalsze korzystanie z naszej strony internetowej, bez zmiany ustawień przeglądarki internetowej oznacza, iż akceptują Państwo stosowanie plików cookies. Potwierdzam, że aktualne ustawienia mojej przeglądarki są zgodne z moimi preferencjami w zakresie stosowania plików cookies. Celem uzyskania pełnej wiedzy i komfortu w odniesieniu do używania przez nas plików cookies prosimy o zapoznanie się z naszą Polityką prywatności.

✓ Rozumiem