Wota Sobieskich. Kabinet króla Jana III Sobieskiego z kościoła klasztornego kapucynów pw. Zwiastowania Najświętszej Panny Marii w Krakowie
DE EN PL
Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

Pasaż Wiedzy

Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

Wota Sobieskich. Kabinet króla Jana III Sobieskiego z kościoła klasztornego kapucynów pw. Zwiastowania Najświętszej Panny Marii w Krakowie Jerzy Żmudziński
Kabinet rzymski

Kabinet znajdujący się w kaplicy Loretańskiej ma formę prostopadłościennej, poziomej skrzyni, która w górnej części, na osi posiada rodzaj nastawki zwieńczonej trójkątnym szczytem i flankowanej wolutami. Całość nawiązuje do kształtów fasady budynku z dwukrotnie przełamującym się ryzalitem na osi. Główna, dolna część kabinetu jest pięcioosiowa: ma trzy kondygnacje z rzędami miniatur oraz partię cokołową i partię wieńczącą, z belkowaniem przełamanym na krawędziach zewnętrznych, ponad pilstrami, która od góry, na odcinkach bocznych zamknięta została balustradą. Na osi środkowej głównej części znajdują się drzwiczki z rodzajem portalu, który jest flankowany przez pilastry oddzielające część środkową od bocznych. Portal posiada kompozytowe kolumny – dźwigające przełamane belkowanie (na osi którego widnieje kartusz herbowy) – oraz trójkątny, pęknięty przyczółek. Liczne płyciny na powierzchni sekretarzyka wykładane są barwnym stiukiem i marmurem (w kolorach plamistym czerwonym i zielonym). Większość ornamentalnych uzupełnień motywów architektonicznych i innych podobnych elementów wykonana jest ze złoconego metalu. Kabinet ozdabiają miniatury (malowane w żywych kolorach, w jasnej, ciepłej tonacji): dwanaście o tych samych wymiarach i kształcie jest umieszczonych po trzy w dwóch kolumnach na częściach bocznych, a trzy o zróżnicowanym kształcie znajdują się w jednej kolumnie w ryzalicie środkowym. Miniatury ilustrują dzieje Józefa i Mojżesza (określenia ikonograficzne i kolejność (w obrębie trzech części, od góry, od strony widza od lewej do prawej) zostały przyjęte za notą Anny Petrus (Odsiecz Wiedeńska…, zob. Literatura, s. 146)): „Józef sprzedany przez Braci Izmaelitom; Józef przedstawia faraonowi Jakuba; Wrzucenie Józefa do studni; Józef tłumaczy sny faraonowi; Józef wysłuchujący braci oskarżonych o kradzież kubka; Józef opowiada sny braciom; Przejście Izraelitów przez Morze Czerwone [tu widoczne ślady zegara]; Mojżesz wyświęcający Aarona na kapłana; Gniew Mojżesza na Izraelitów oddających część złotemu cielcowi – ze sceną otrzymania przez Mojżesza Dekalogu; Mojżesz dobywający wodę ze skały; Pierwsza rozmowa Mojżesza z Bogiem; Mojżesz zstępuje z góry Synaj z tablicami przymierza; Znalezienie Mojżesza przez córkę faraona; Mojżesz otrzymujący od Boga cudowną laskę i powrót Mojżesza do Egiptu; Zbieranie manny”.

Kabinet należał do wilanowskiej kolekcji króla Jana III Sobieskiego (w inwentarzach pałacu określany jest jako „szkatuła rzymska” – zob. Aleksander Czołowski, Urządzenie pałacu wilanowskiego za Jana III, Lwów 1937, s. 49, poz. 203) i ustawiony był w Antykamerze Króla. Po śmierci władcy stał się najpierw własnością Aleksandra Sobieskiego, a po 1714 roku – Jakuba. Od 1720 roku przechowywany był w pokojach królewskich w klasztorze kapucynów w Warszawie. W 1733 roku Jakub ofiarował kabinet – razem z baldachimem królewskim, później zaginionym, zob. baldachim królewski Jana III Sobieskiego z klasztoru kapucynów w Krakowie (zaginiony) – krakowskiemu konwentowi kapucynów z przeznaczeniem do kaplicy Loretańskiej, która została wzniesiona w latach 1712–1719 (kult Matki Boskiej z Loreto był w rodzinie Sobieskich ugruntowany, a król modlił się przed bitwą wiedeńską w kaplicy Matki Boskiej Loretańskiej w kościele Mariackim w Krakowie). Kabinet umieszczony został w kaplicy u kapucynów krakowskich 1 XII 1733 roku.

W związku z przystosowaniem obiektu do funkcji cyborium był on wielokrotnie przekształcany i uzupełniany, w tym jeszcze przed przekazaniem go do Krakowa. Zmiany wprowadzano nawet w XX wieku (w czasie restauracji prowadzonej przez Stolarza Czerskiego w 1925 roku i w 1966 roku). W przeciągu ponad 250 lat usunięto z niego m.in. figurkę z brązu złoconego, przedstawiającą Marka Kurcjusza na koniu, która była umieszczona na szczycie kabinetu, zegar nocny z lampką, który był usytuowany w górnej kondygnacji, kryształy i cztery popiersia Ewangelistów wykonane z brązu złoconego. Zlikwidowano szuflady, a schowek wybito wzorzystą tkaniną. Część elementów marmurowych zastąpiono stiukowymi. W 1966 roku w części centralnej osadzono pancerne tabernakulum i przy okazji usunięto w tym miejscu mebla wykładzinę ze wzorem czarno-białej szachownicy w układzie perspektywicznym. Zmieniano też kolejność miniatur, po 1817 roku jedną z nich zastąpiono kopią, w 1925 roku dodano miniaturę namalowaną przez Kazimierza Puchałę (Mojżesz wyświęcający Aarona na kapłana).

Kabinet był wzmiankowany w literaturze historycznej poświęconej klasztorowi kapucynów, z informacją, że należał do króla Jana III Sobieskiego. W 1956 roku na Uniwersytecie Jagiellońskim D. M. Jakubiec przygotowała pracę magisterską poświęconą kabinetowi (Biurko Jana III Sobieskiego), która została napisana pod kierunkiem Karola Estreichera. W pracy tej, cytowanej przez kolejnych badaczy, autorka m.in. dokonała pełnego rozpoznania ikonograficznego przedstawień na miniaturach, a cały kabinet uznała za wyrób francuski, choć dopuszczała możliwość wykonania miniatur w Polsce. Badacz dziejów zakonu kapucynów, o. Kornel Gadacz, powtórzył te informacje w pierwszej publikacji zbierającej także źródła dotyczące okoliczności ofiarowania daru przez Jakuba Sobieskiego. Nota katalogowa autorstwa Anny Petrus, przygotowana w związku z wawelską wystawą jubileuszową z 1983 (opublikowana w 1990 roku), zawiera szczegółowe omówienie zabytku i ma charakter jego skrótowej monografii. Teza autorki o rzymskiej proweniencji kabinetu nie budzi żadnych wątpliwości. Wojciech Fijałkowski uzupełnił ustalenia Anny Petrus, wskazując na kontekst ikonograficzny wnętrza antykamery w pałacu wilanowskim i ustawionych w niej sprzętów, w tym opisywanego kabinetu. Jego zdaniem przedstawienia figuralne zdobiące ten mebel miały się odnosić do samego króla: „Sceny mojżeszowe zawierały bardzo czytelną aluzję do Sobieskiego jako zbawcy nie tylko narodu polskiego, ale całego chrześcijaństwa, w posążku natomiast rycerza rzymskiego, Curtiusa, […] [można było odczytać] aluzję do heroizmu króla Jana i jego orężnych sukcesów” (Wojciech Fijałkowski, Wilanów…, zob. Literatura, s. 75).

Wbrew wcześniejszym publikacjom – za Anną Petrus – stanowczo należy uznać kabinet za wyrób rzymski. Odnosi się to również do oryginalnych miniatur, które w większości oparte są na kompozycjach Rafaela z Loggi Watykańskich (jedną z miniatur oparto na rycinie Antonia Tempesty). Anna Petrus wskazała kilka podobnych dzieł (w zamku Rosenborg w Kopenhadze i w Kunsthistorisches Museum w Wiedniu). Zwróciła też uwagę na obecność w kabinecie zegara nocnego (później usuniętego), będącego rzymskim wynalazkiem. Kabinet stanowi jeden z najcenniejszych elementów pierwotnego wyposażenia wnętrz wilanowskich, a fakt jego ofiarowania krakowskim kapucynom przez Jakuba Sobieskiego dowodzi konsekwencji w deponowaniu pamiątek rodu Sobieskich w różnych kościołach i klasztorach, w których pełniły one funkcję „eksponatów” historycznych, ale stanowiły też ilustrację pobożności Jana III i jego rodziny, nakierowanej na wybrane sanktuaria, zakony i obiekty kultu (cudowne wizerunki).


Literatura:

Antoni Kleczkowski, Święte Pamiątki Krakowa, Kraków 1883, s. 109.

O. Wacław z Sulgostowa [Nowakowski], Pamiątka 200-letniej rocznicy przybycia do Krakowa OO. Kapucynów 1695 r., Kraków 1895, s. 23.

O. Florian [Janocha], Loretto. Nabożeństwo loretańskie z nowenną do cudownej Najśw. Maryi Matki Bożej w świętym domku przy kościele OO. Kapucynów w Krakowie, Kraków 1899, s. 39–40.

Stanisław Tomkowicz, O artystach pracujących w Polsce lub dla Polski. III. Wiek XVIII i XIX, w: Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Historji Sztuki za czas od 1 stycznia 1914 do 31 grudnia 1921, [posiedzenie 3 VII 1919], „Prace Komisji Historji Sztuki”, 2, 1922, 2, s. LXXVI.

[O. Alojzy Wojnar], Polski Loret. Historia Domku Najśw. Rodziny przy kościele OO. Kapucynów w Krakowie, Kraków 1939, s. 56, 61–62, 64, 68.

B. Prendka, Loreto, „Gość Niedzielny, 29, 1960, s. 23.

O. Kornel Gadacz OFMCap., Inwentarz Archiwum Prowincji Krakowskiej Zakonu OO. Kapucynów, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 2, 1961, 1–2, s. 108.

O. Kornel Gadacz OFMCap., Inwentarz zbiorów sztuki Prowincji Krakowskiej Zakonu OO. Kapucynów, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 11, 1965, poz. kat. 31 na s. 141–142.

Wojciech Fijałkowski, Jan III Sobieski i jego mecenat kulturalny. Bilans zainteresowań, inicjatyw i dokonań polskiego monarchy na polu kultury artystycznej i umysłowej w drugiej poł. XVII w., „Studia Wilanowskie”, 1, 1977, s. 30, il. 19 na s. 62.

Wojciech Fijałkowski, Wilanów rezydencja króla zwycięzcy, Warszawa 1983, s. 74–75, il. 107 na s. 74, podpis na s. 141.

Odsiecz Wiedeńska 1683. Wystawa jubileuszowa w Zamku Królewskim na Wawelu w trzechsetlecie bitwy. Tło historyczne i materiały źródłowe, 1–2, Kraków 1990, vol. 1 – poz. kat. 128 na s. 146–147 (notę opr. Anna Petrus), vol. 2 – il. 111, 112 oraz barwna VIII.

O. Józef Marecki OFMCap., Kościół i klasztor kapucynów w Krakowie, Kraków 1995, s. 76, il. na s. 77.

Tron Pamiątek ku czci „Najjaśniejszego, Niezwyciężonego Jana III Sobieskiego Króla Polskiego” w trzechsetlecie śmierci 1696–1996, [katalog wystawy], Muzeum Pałac w Wilanowie, 17 czerwca–30 września 1996, Warszawa 1996, poz. kat. 118 na s. 172–173 (notę opr. Józef Marecki), il. na s. 172.

Wojciech Fijałkowski, Królewski Wilanów, Warszawa [1997], s. 77.

Ks. Tomasz Jelonek, Miniatury biblijne w krakowskim Lorecie, w: Trzysta lat kapucynów w Krakowie 1695–1995. Księga pamiątkowa, red. Józef Marecki OFMCap., Kraków 1997, s. 221–232, il. 42–44 w obrębie wkładki po s. 256.

O. Józef Marecki OFMCap., Najstarszy inwentarz klasztoru Kapucynów w Krakowie, „Krakowski Rocznik Archiwalny”, 3, 1997, s. 108.

O. Roland Prejs OFMCap., Działalność patriotyczna kapucynów krakowskich, w: Trzysta lat kapucynów w Krakowie 1695–1995. Księga pamiątkowa, red. Józef Marecki OFMCap., Kraków 1997, s. 152.

Janusz Tadeusz Nowak, Witold Turdza, Skarby krakowskich klasztorów, Kraków 2000, s. 23–24, il. 26–30 na s. 42–43, podpisy na s. 44.

Informujemy, iż w celu optymalizacji treści dostępnych na naszej stronie internetowej oraz dostosowania ich do Państwa indywidualnych potrzeb korzystamy z informacji zapisanych za pomocą plików cookies na urządzeniach końcowych Użytkowników. Pliki cookies mogą Państwo kontrolować za pomocą ustawień swojej przeglądarki internetowej. Dalsze korzystanie z naszej strony internetowej, bez zmiany ustawień przeglądarki internetowej oznacza, iż akceptują Państwo stosowanie plików cookies. Potwierdzam, że aktualne ustawienia mojej przeglądarki są zgodne z moimi preferencjami w zakresie stosowania plików cookies. Celem uzyskania pełnej wiedzy i komfortu w odniesieniu do używania przez nas plików cookies prosimy o zapoznanie się z naszą Polityką prywatności.

✓ Rozumiem