Wota Sobieskich. Kapa i para dalmatyk z klasztoru dominikanów w Krakowie
DE EN PL
Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

Pasaż Wiedzy

Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

Wota Sobieskich. Kapa i para dalmatyk z klasztoru dominikanów w Krakowie Jerzy Żmudziński
Kapa
KapaDalamtykaDalmatykaDalmatykaDalmatyka

Na powierzchni kapy, jej kaptura oraz dalmatyk, na czerwonym tle znajdują się duże, zróżnicowane pod względem wymiarów (na dalmatykach drobniejsze) motywy symetrycznie rozłożonej, koliście skręconej wici, którą wzbogacają liście i przestylizowane kielichy kwiatów (w typie tulipanów i orlików). Na pionowych osiach głównej powierzchni kapy i dalmatyk wić rozkłada się na boki, odchodząc od układów kandelabrowych utworzonych z analogicznych motywów roślinnych. Podziały na komplecie przeprowadzono za pomocą haftowanych bordiur oraz dodanych, późniejszych galonów w kilku rodzajach; na dalmatykach części galonów brakuje. Pośrodku kaptura kapy naszyty został wykonany osobno kartusz herbowy pod koroną. Czteropolowa tarcza zawiera herby (począwszy od heraldycznie prawego pola u góry): Sas (Jana Daniłowicza – ojca fundatorki kompletu, Teofili), Lubicz (jej matki Zofii z Żółkiewskich, córki hetmana Stanisława Żółkiewskiego), Topór (jej babki, Katarzyny z Tarłów) oraz Herburt (własny jej prababki, Katarzyny z Herburtów). Wszystkie elementy kompletu mają podszewki z niebieskiego płótna bawełnianego z XVIII wieku, na którym widnieją napisy wykonane tuszem: „JNo 5” na kapie oraz „JNo 21” (i „No 21”) na dalmatykach. Tamże naszyte zostały nowsze kawałki materiału z napisem: „własność Konwentu. | OO. Dominikanów. | w Żółkwi”, również wykonanym tuszem.

Komplet, jak o tym świadczy herb na kapie, został po 1653 roku ofiarowany dominikanom żółkiewskim przez fundatorkę ich klasztoru, Teofilę z Daniłowiczów Sobieską (1607–1661), matkę króla Jana III Sobieskiego – o okolicznościach fundacji zob. Portret Teofili z Daniłowiczów Sobieskiej (1607–1661) z klasztoru dominikanów w Krakowie.

Wszystkie elementy kompletu fundacji Teofili Sobieskiej zostały uwzględnione w najstarszym znanym inwentarzu kościoła z 1698 roku. Kapę i dalmatyki trzeba identyfikować z zapisami: „kapa atłasowa czerwona złotem haftowana” oraz tegoż koloru „dalmatyki złotem haftowane atłasowe, de integro” (Jerzy T. Petrus, Kościoły i klasztory…, zob. Literatura, s. 126). Niezachowany ornat zapisany został jako czerwony: „ornat na atłasie złotem haftowany, de integro” (tamże, s. 125). Nie budzi wątpliwości identyfikacja antepedium (wśród paramentów czerwonych), które pojawia się w tym inwentarzu: „antepedium atłasowe, złotem haftowane, wielkie, z herbem J.Mci Dominae Fundatorki” (tamże, s. 127). Możliwe również, że inne elementy kompletu (stuła, welum, palka, bursa) wymienione zostały w odpowiednich częściach inwentarza (tamże, s. 128–129). Trudno powiedzieć, czy wymieniona jako biała palka „złotem i jedwabiem haftowana 1, z herbem J.Mci Domiane Fundatorki” (tamże, s. 128) stanowiła odrębną fundację, czy też palkę z opisywanego kompletu zapisano pod tym kolorem.

Cały komplet fundacji matki króla został uwzględniony w inwentarzu z 1797 roku: „garnitur karmazynowy atłasowy, złotem haftowany, z blaszkami i galonami złotymi, płótnem niebieskim podszyty. Na większych sztukach są herby familii Sobieskich, to jest ornat, kapa z haftami srebrnymi, antepedium, dalmatyk 2, stuł 2, manipularzów 3, velum, bursa, palka szt. ... 13” (tamże, s. 139). Informacja o herbach może być myląca, gdyż w kartuszu zachowanym na kapie, w czterodzielnej tarczy umieszczono herby Daniłowiczów, Żółkiewskich, Tarłów i Herburtów, a nie ma herbu męża fundatorki (co zdarzało się wtedy, gdy chciano podkreślić bardziej honorowe parantele osoby, której herb dotyczył). Można z tego wnioskować, że tak ważne części kompletu jak ornat i antepedium zostały zatracone zapewne w XIX wieku. Stan zachowania istniejących elementów garnituru świadczy o tym, że były one w tym czasie przerabiane. Na temat innych fundacji Teofili Sobieskiej dla żółkiewskich dominikanów, w tym szat liturgicznych, zob. Portret Teofili z Daniłowiczów Sobieskiej (1607–1661) z klasztoru dominikanów w Krakowie. Opisane części kompletu po 1944 roku zostały wywiezione z klasztoru żółkiewskiego na zachód i ostatecznie trafiły do klasztoru dominikanów w Krakowie. Kapa z kompletu, jako znajdująca się w lepszym stanie, była prezentowana na wystawach – w 1983 roku na Wawelu i w 1996 roku w Wilanowie. W tekście Katalogu zabytków sztuki w Polsce… (zob. Literatura, s. 186) podano informację, że dalmatyki były „poprute”.

Komplet fundacji Teofili Sobieskiej nie był omawiany w literaturze w okresie, kiedy znajdował się w Żółkwi. Pierwszą informację o nim zawierał wydany w 1978 roku Katalog zabytków sztuki w Polsce…, w którym mylnie podano, że jego fundatorem był hetman Stanisław Żółkiewski. Kapa z kompletu została szczegółowo opracowana przez Magdalenę Piwocką w katalogu jubileuszowej wystawy wawelskiej z 1983 roku. Ustalenia autorki, które zachowały swą aktualność, odnoszą się także do pary dalmatyk, wykonanych w tym samym czasie i w tym samym warsztacie.

Komplet został sporządzony zapewne w polskim warsztacie hafciarskim, stojącym na bardzo wysokim poziomie, który – jak wykazała Piwocka – korzystał z zachodnioeuropejskich wzorników ornamentalnych z początków XVII wieku oraz inspirował się włoskimi tkaninami odzieżowymi z tego okresu. Pewna odrębność tych haftów od przeciętnej polskiej produkcji sugeruje, że warto jeszcze raz rozważyć, czy komplet nie mógł być dziełem importowanym.


Literatura:

Katalog zabytków sztuki w Polsce, 4, Miasto Kraków, 3, Kościoły i klasztory Śródmieścia, 2, red. Adam Bochnak, Jan Samek, Warszawa 1978, vol. 1 – Tekst, s. 186, Paramenty czerwone, poz. 1.

Odsiecz Wiedeńska 1683. Wystawa jubileuszowa w Zamku Królewskim na Wawelu w trzechsetlecie bitwy. Tło historyczne i materiały źródłowe, 1–2, Kraków 1990, vol. 1 – poz. kat. 138 na s. 153 (kapa; notę opr. Magdalena Piwocka), vol. 2 – il. 96.

Jerzy T. Petrus, Kościoły i klasztory Żółkwi, seria Materiały do Dziejów Sztuki Sakralnej na Ziemiach Wschodnich Dawnej Rzeczypospolitej, red. Jan K. Ostrowski, I, Kościoły i Klasztory Rzymskokatolickie Dawnego Województwa Ruskiego, 2, Kraków 1994, s. 106, 116, 123, 126, il. 217–219.

Tron Pamiątek ku czci „Najjaśniejszego, Niezwyciężonego Jana III Sobieskiego Króla Polskiego” w trzechsetlecie śmierci 1696–1996, [katalog wystawy], Muzeum Pałac w Wilanowie, 17 czerwca–30 września 1996, Warszawa 1996, poz. kat. 105 na s. 64 (kapa; notę opr. Anna Kwiatkowska), il. na s. 165.

Informujemy, iż w celu optymalizacji treści dostępnych na naszej stronie internetowej oraz dostosowania ich do Państwa indywidualnych potrzeb korzystamy z informacji zapisanych za pomocą plików cookies na urządzeniach końcowych Użytkowników. Pliki cookies mogą Państwo kontrolować za pomocą ustawień swojej przeglądarki internetowej. Dalsze korzystanie z naszej strony internetowej, bez zmiany ustawień przeglądarki internetowej oznacza, iż akceptują Państwo stosowanie plików cookies. Potwierdzam, że aktualne ustawienia mojej przeglądarki są zgodne z moimi preferencjami w zakresie stosowania plików cookies. Celem uzyskania pełnej wiedzy i komfortu w odniesieniu do używania przez nas plików cookies prosimy o zapoznanie się z naszą Polityką prywatności.

✓ Rozumiem