Srebrna korona z trumny królewskiej złożonej w sarkofagu w krypcie św. Leonarda na Wawelu została wykonana przez Salomona Hartwalda w 1733 roku w Warszawie. Wymiarami być może zbliżona była do analogicznej korony grobowej Augusta II Wettina (o wys. 23 cm) wykonanej w tym samym czasie i przez tego samego złotnika.
Spośród przedmiotów stanowiących wyposażenie grobowe ciał i trumien króla Jana III Sobieskiego oraz jego żony znamy jedynie szczegółowy wygląd korony grobowej monarchy (utrwalonej na fotografii) oraz łańcucha króla i tabliczki grobowej królowej (zachowanych w zbiorach katedry na Wawelu, zob. tabliczka z grobu królowej Marii Kazimiery Sobieskiej z bazyliki archikatedralnej pw. św. św. Stanisława bpa i Wacława na Wawelu i łańcuch króla Jana III Sobieskiego z bazyliki archikatedralnej pw. św. św. Stanisława bpa i Wacława na Wawelu). W chwili wyjęcia w 1938 roku korona była poważnie uszkodzona i zachowana tylko częściowo, jednak czytelne były podstawowe elementy jej kompozycji i dekoracji. Znana też jest jej bezpośrednia analogia w postaci wykonanej w tym samym czasie i przez tego samego złotnika korony grobowej Augusta II Wettina. Korona króla Jana III składała się z kolistej obręczy w formie szerokiej taśmy, która była dekorowana kaboszonami i rautami oraz zapewne innymi drobnymi motywami ornamentalnymi. Przy dolnej i górnej krawędzi obręczy biegły wypukłe wałki. Ponad obręczą koronę zdobił fryz z kwiatonów o formach wolutowych utworzonych z liści akantu – na przemian: czterech niższych i czterech wyższych. Te ostatnie stanowiły tło dla wyrastających z obręczy, silnie odgiętych pałąków utworzonych z szerokiej taśmy, które przy krawędziach ozdobione zostały rzędami perełek. Końcówki pałąków zawinięte były wolutowo oraz rozszczepione i stanowiły podstawę dla wieńczącej koronę kuli z krzyżem. Bardzo prawdopodobne, że korona oznaczona była cechą imienną złotnika z literami SHW w poziomym, prostokątnym polu.
Wykonanie korony grobowej Jana III, a także korony grobowej królowej Marii Kazimiery łączyło się z pochówkiem pary monarszej – dokonanym razem z pochówkiem Augusta II Wettina – który miał miejsce 15 I 1734 roku w katedrze na Wawelu. Wcześniej zwłoki pary królewskiej spoczywały w kościele kapucynów w Warszawie. Przed pogrzebem krakowskim, od 15 V 1733 roku, wystawione były w świątyni kapucyńskiej. Podobnie jak w przypadku obrzędów funeralnych przy zwłokach Augusta II Wettina, wykonano komplet insygniów grobowych dla Jana III i Marii Kazimiery. Istniały cztery komplety insygniów Augusta II, z których zachował się jeden (niepełny) – dzieło warszawskiego złotnika Salomona Hartwalda, które znajduje się w zbiorach drezdeńskich. Istniały też po dwa komplety insygniów Jana III i Marii Kazimiery – w szczegółach znamy obecnie jedynie wygląd korony grobowej króla. Jej podobieństwo do zachowanej w Dreźnie korony Augusta II pozwala przypisać insygnium przeznaczone dla Sobieskiego temu samemu złotnikowi. Trumny Sobieskich otwierane były po raz ostatni w 1938 roku w czasie remontu krypty św. Leonarda w katedrze na Wawelu: trumnę królowej otwarto 28 X, trumnę króla – 12 XI. Znane są protokoły z otwarcia trumien i fotografie ich wnętrza (opublikowane przez Michała Rożka w pracy Groby królewskie…, zob. Literatura). Opisy pochówków zawierają wyliczenie zachowanych elementów wyposażenia, głównie elementów stroju. Po otwarciu trumien wykonano fotografie i pomiary insygniów pary królewskiej w celu wykonania kopii, a oryginały włożono następnie do trumien i zamknięto. Obecnie znane jest jedynie opublikowane zdjęcie korony króla.
Okoliczności pogrzebu pary królewskiej na Wawelu i wcześniejszych uroczystości warszawskich znamy m.in. dzięki publikacjom Michała Balińskiego. Omówienie korony króla i jej atrybucję Hartwaldowi zawiera opracowanie Anny Saratowicz i Dariusza Nowackiego.
Korona Jana III, mimo że została wykonana wiele lat po śmierci króla, stanowi jeden z najcenniejszych przedmiotów związanych z osobą monarchy. Natomiast osobnym problemem jest wyjaśnienie kwestii insygniów królewskich, które w 1717 roku oglądał w warszawskim kościele kapucynów Philippe Dupont. Według jego relacji znajdowały się tam w tym czasie dwa identyczne komplety insygniów (korona, berło i jabłko) sporządzone ze złoconego srebra – jeden umieszczony był w trumnie, drugi na jej wieku (zob. Philippe Dupont, Pamiętniki historyi życia i czynów Jana III Sobieskiego, tłumaczenie z języka francuskiego Beata Spieralska, wstęp i opracowanie Dariusz Milewski, Warszawa 2011, s. 298, 300). Jakie było pochodzenie tych insygniów – nie wiadomo, ale za wykonaniem korony znajdującej się w trumnie monarchy w 1733 roku przemawiają dość mocne argumenty.
Literatura:
Opisanie istotne publicznej ekspozycji i depozycji… Jana III… i Maryi Kazimiery… 1733… wystawionej tegoż roku, miesiąca maja, dnia 15…, [Warszawa?] 1733, (druk zaginiony, znany za pośrednictwem: Michał Baliński, Fundacja zakonu…, Warszawa 1840).
Michał Baliński, Fundacja zakonu i kościoła XX. Kapucynów w Warszawie, Warszawa 1840, s. 74, 76.
Michał Baliński, Fundacja zakonu i kościoła XX. Kapucynów w Warszawie, w: tegoż, Pisma historyczne, T. III, Warszawa 1843, s. 81–96.
Michał Rożek, Groby królewskie w Krakowie, Kraków 1977, s. 282–283, il. 52 na s. 201 (trumny Marii Kazimiery i Jana III – s. 197–198, 280–281, il. 49 na s. 198, il. 51 na s. 200).
Anna Saratowicz, Dariusz Nowacki, Salomon Hartwald – złotnik warszawski, w: Arx Felicitatis. Księga ku czci Profesora Andrzeja Rottermunda w sześćdziesiątą rocznicę urodzin od przyjaciół, kolegów i współpracowników, Warszawa 2001, s. 239–240, il. 5 na s. 239.
Informujemy, iż w celu optymalizacji treści dostępnych na naszej stronie internetowej oraz dostosowania ich do Państwa indywidualnych potrzeb korzystamy z informacji zapisanych za pomocą plików cookies na urządzeniach końcowych Użytkowników. Pliki cookies mogą Państwo kontrolować za pomocą ustawień swojej przeglądarki internetowej. Dalsze korzystanie z naszej strony internetowej, bez zmiany ustawień przeglądarki internetowej oznacza, iż akceptują Państwo stosowanie plików cookies. Potwierdzam, że aktualne ustawienia mojej przeglądarki są zgodne z moimi preferencjami w zakresie stosowania plików cookies. Celem uzyskania pełnej wiedzy i komfortu w odniesieniu do używania przez nas plików cookies prosimy o zapoznanie się z naszą Polityką prywatności.
✓ Rozumiem