Komplet ornatowy czerwony, z którego obecnie zachowany jest jedynie ornat, być może ufundowany został przez króla Jana III Sobieskiego (lub wykonany z wykorzystaniem tkaniny z jego daru) do klasztoru dominikanów w Podkamieniu.
Ornat pochodzi z 2. połowy XVII w. Kolumna wykonana z nici srebrnej i złotej powstała w Polsce, boki z brokatu aksamitnego (altembasu) we Włoszech (w Genui lub Wenecji). Tył ornatu ma wymiary 115 x 68 cm.
Ornat stanowi jedyną zachowaną (lub zidentyfikowaną) część dawnego kompletu sporządzonego zapewne z użyciem tkaniny identycznej jak na bokach ornatu i z wykorzystaniem partii haftowanych analogicznych jak na jego kolumnie. W kolumnie ornatu widoczne są motywy ustawionych rzędem, jeden nad drugim, dużych, silnie przestylizowanych kielichów kwiatowych (głównie w rodzaju tulipanów), którym po bokach towarzyszą mniejsze motywy liści i kwiatów. Powierzchnie motywów pokryto drobnymi wzorami geometrycznymi. Motywy zasadnicze są złote i znajdują się na srebrnym tle. Boki wykonano z tkaniny z motywem żółtozłotej, przestylizowanej wici utworzonej z grubej gałęzi z kwiatami w kilku rodzajach (w tym róży), która widnieje na ciemnoczerwonym tle. Z boków biegnie węższy pas z motywem falistej wici z drobniejszymi kwiatami.
Analiza zachowanych inwentarzy z 1. połowy XIX wieku pozwala uznać ornat za pozostałość kompletu wykonanego z tkaniny uchodzącej, zgodnie z tradycją, za dar króla Jana III Sobieskiego, złożony być może w 1678 roku do kościoła dominikanów w Podkamieniu (w inwentarzach przypisywano tkaninie boków orientalne pochodzenie – „z namiotu tureckiego” – i w związku z tym uznawano ją za trofeum bitwy wiedeńskiej). Ornat, jako jedyna pozostałość pierwotnego kompletu, wywieziony został w 1945 roku z Podkamienia do klasztoru dominikanów Krakowie.
Wzmiankę o darach Jana III w postaci tkanin orientalnych (tureckich) dla klasztoru w Podkamieniu dwukrotnie zamieścił w swoich pracach historyk dominikański, o. Sadok Barącz, który przytacza fakt wpisu króla do Bractwa Różańcowego w Podkamieniu w 1678 roku i złożone przy tej okazji ofiary. Opisywany ornat publikowany był po II wojnie światowej, już w okresie, kiedy przechowywany był w klasztorze krakowskim, z podaniem ogólnej proweniencji z Kresów (w Katalogu zabytków sztuki w Polsce uwzględniono go w dziale Tkaniny przybyłe po 1945), z prawidłowym rozpoznaniem tkaniny boków jako włoskiej (nie orientalnej). Tekstylia zachowane w Krakowie nie zostały uwzględnione w podstawowym, nowszym opracowaniu spuścizny artystycznej klasztoru w Podkamieniu (zob. Piotr Krasny, Kościół p.w. Wniebowzięcia Najśw. Panny Marii i Podwyższenia Krzyża Św. oraz klasztor OO. Dominikanów wraz z założeniem pielgrzymkowym w Podkamieniu, w: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego, seria Materiały do Dziejów Sztuki Sakralnej na Ziemiach Wschodnich Dawnej Rzeczypospolitej, redakcja naukowa Jan K. Ostrowski, Cz. I, T. 13, Kraków 2005, s. 162; tamże na s. 125–130 opisana została szczegółowo historia konwentu; wykaz ornatów znalazł się w zawierającym uzupełnienia tomie 23 cytowanej serii – Kościoły i klasztory…, zob. Literatura – nie podano tam jednak informacji o tkaninie z fundacji Jana III, a kolumnę datowano na początek XVIII wieku). Ornat zidentyfikowany i omówiony został przez Katarzynę Moskal, która przytoczyła zapisy w inwentarzach konwentu podkamienieckiego z lat 1826, 1829 (?) i 1871, pozwalające na identyfikację zabytku i określenie jego królewskiej proweniencji, a także potwierdziła włoskie pochodzenie tkaniny boków, wskazując na analogię w postaci tkaniny boków ornatu z kościoła św. św. Piotra i Pawła w Krakowie.
Sanktuarium w Podkamieniu, z klasztorem dominikanów, którego historia sięga przynajmniej XV wieku, w czasach nowożytnych było ważnym ośrodkiem pielgrzymkowym skupionym wokół cudownego wizerunku Matki Boskiej z Dzieciątkiem (w typie Śnieżnej). Objawienia maryjne w Podkamieniu miały miejsce w XVI wieku, obraz namalowano w 1612 roku i koronowano papieskimi koronami – z daru królewicza Jakuba Sobieskiego z 1725 roku – w 1727 roku. W XVII wieku sanktuarium cieszyło się opieką wybitnych osobistości polskich – w tym księcia Michała Korybuta Wiśniowieckiego (jeszcze przed objęciem tronu) i króla Jana III Sobieskiego, którzy zapisali się do miejscowego Bractwa Różańcowego (król z tej okazji przekazał w darze kosztowne materie). Wydaje się, że w świetle zapisów w stosunkowo wczesnych inwentarzach można uznać tradycję mówiącą o królewskiej fundacji za co najmniej prawdopodobną. Nie przeczy temu mylne określenie tkaniny jako tureckiej i pochodzącej ze zdobycznego namiotu – odzwierciedla to po prostu powszechne, stereotypowe wyobrażenia na temat trofeów królewskich. Dla niektórych mylący mógłby być także formalny charakter wzoru tkaniny – włoskie nowożytne tkaniny jedwabne wykazywały niekiedy wpływy orientalne (i odwrotnie: tureckie wzorowano na włoskich). Brak herbu sugerowałby, że komplet wykonano już na zlecenie dominikanów, z wykorzystaniem tkaniny z daru króla.
Literatura:
Sadok Barącz, Dzieje klasztoru WW. OO. Dominikanów w Podkamieniu, Tarnopol 1870, s. 106.
Sadok Barącz, Wiadomość o klasztorze WW. OO. Dominikanów w Podkamieniu, Lwów 1887, s. 12.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. IV, Miasto Kraków, Cz. III, Kościoły i klasztory Śródmieścia, 2, pod redakcja Adama Bochnaka i Jana Samka, Warszawa 1978, vol. 1 – Tekst, s. 18, vol. 3 – Ilustracje, il. 1037.
Katarzyna Moskal, Memento Ludovicae. Szaty liturgiczne z kościoła Dominikanów w Podkamieniu, w: Sztuka w kręgu krakowskich Dominikanów, redakcja Anna Markiewicz, Marcin Szyma, Marek Walczak, seria Studia i Źródła Dominikańskiego Instytutu Historycznego w Krakowie, 13, Kraków 2013, s. 952–953, il. 1 na tabl. po s. 960.
Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego, T. 23, opracowali: Marcin Biernat, Mateusz Łepkowski, Krystyna Mamajko, Jan K. Ostrowski, Grażyna Ruszczyk, współpraca: Andrzej Betlej, Agata Dworzak, Rafał Nestorow, Tomasz Pasteczka, Tomasz Zaucha, seria Materiały do Dziejów Sztuki Sakralnej na Ziemiach Wschodnich Dawnej Rzeczypospolitej, redakcja naukowa Jan K. Ostrowski, Część I, Kraków 2015 (tom zawiera m.in. Addenda et corrigenda oraz Słownik artystów rzemieślników etc.), s. 63, il. 305.
