Wota Sobieskich. „Portret królowej Marii Kazimiery Sobieskiej” z klasztoru cystersów w Krakowie (Mogiła)
DE EN PL
Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

Pasaż Wiedzy

Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

Wota Sobieskich. „Portret królowej Marii Kazimiery Sobieskiej” z klasztoru cystersów w Krakowie (Mogiła) Jerzy Żmudziński
Portret królowej Marii Kazimiery Sobieskiej

Portret Marii Kazimiery z klasztoru cystersów ma kształt prostokąta ze słabo wyodrębnionym owalnym polem. Na brązowym tle znajduje się wizerunek stojącej królowej ukazanej od bioder w górę, lekko zwróconej w prawą (heraldycznie) stronę, z głową skierowaną bardziej ku widzowi. Prawa dłoń Marii Kazimiery jest niewidoczna, a lewa ręka opuszczona jest w dół, wzdłuż ciała. Monarchini ma szczupłą twarz, rysy dojrzałej kobiety, wielkie ciemnobrązowe oczy i bladoróżową karnację. Na ciemnobrązowych włosach umieszczona została mała, kameryzowana korona. Królowa ubrana jest w perłową suknię z brązowymi wykończeniami, skrojoną według mody francuskiej – z dużym dekoltem i wysoko upiętymi rękawami. Suknię uzupełniają: udrapowana wokół dekoltu, lekka, ciemna materia, złote obszycia i klejnoty, w tym z czerwonymi kamieniami oraz zawieszeniami, z których każde składa się z trzech pereł. W uszach królowa ma perłowe kolczyki, wokół szyi sznur pereł, a na prawym nadgarstku perłową bransoletę. W lewym dolnym rogu pola obrazu widoczny jest stół nakryty czerwoną tkaniną, na której położone są złote, kameryzowane insygnia królewskie: zamknięta korona i jabłko.

Nie są znane okoliczności fundacji dzieła. Nic nie wiadomo o pobycie króla i królowej w opactwie mogilskim, choć klasztor ten cieszył się znaczną sławą w Rzeczypospolitej. Można przypuszczać, że zamówienie (czy ofiarowanie) królewskich portretów (zob. też Portret króla Jana III Sobieskiego z opactwa cystersów w Krakowie (Mogiła)) do opactwa było refleksem znacznej popularności monarchy w Krakowie, szczególnie po odsieczy wiedeńskiej; popularność ta nie osłabła aż do następnego stulecia. Obraz oprawiony jest w nowszą ramę z XIX–XX wieku. Stosunkowo niedawno (w 2. połowie XX wieku) był konserwowany, w tym zdublowany.

Dzieło było uwzględniane w starszej literaturze katalogowej, ale nie brano go pod uwagę w badaniach nad ikonografią królowej. Obraz został opublikowany przez Janusza Tadeusza Nowaka i Witolda Turdzę, którzy datowali portret ogólnie na 2. połowę XVII wieku, ale nie wypowiadali się na temat środowiska, które reprezentował wykonawca dzieła. Portret został ujęty w całościowej inwentaryzacji zabytków klasztoru, opracowanej przez Pracownię Inwentaryzacji Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie (nota w archiwum tamże).

Portret zestawiony jest w klasztorze z wizerunkiem Jana III, który – choć posiada podobne rozmiary i dyspozycję – nie jest dosłownym pendant dla wyobrażenia królowej. Oba mogą być jednak dziełami tego samego malarza, wykonanymi w tym samym czasie, ale z wykorzystaniem różnych wzorów. Portret królowej wykazuje znaczące związki (także warsztatowe?) z wizerunkiem przechowywanym obecnie w Zamku Królewskim w Warszawie (do 1977 roku znajdującym się w zbiorach monachijskich), który dawniej identyfikowano – z pewnością jednak niesłusznie – ze znanym ze źródeł portretem królowej autorstwa francuskiego malarza François Desportes’a (1661–1743), pracującego dla dworu królewskiego w latach 1695–1696. Jakiś czas temu wizerunek monachijsko-warszawski uznany został za najlepszy artystycznie w grupie podobnych przedstawień prawdopodobnie wywodzących się od portretu z Muzeum w Nieborowie z około 1676 roku. Większość powtórzeń i wariantów tego typu powstała jednak później, o czym świadczy bardziej zaawansowany wiek królowej. Portret z Zamku Królewskiego w Warszawie, z którym wizerunek z Mogiły wykazuje związki (choć widoczne są też istotne różnice, np. w partii korony), datowany jest na około 1690 rok (zob. Dorota Juszczak, Hanna Małachowicz, Zamek Królewski w Warszawie. Malarstwo do 1900. Katalog zbiorów, Warszawa 2007, vol. 1, poz. kat. 395 na s. 563–565 – tamże szczegółowa analiza zagadnienia). Pozostaje otwartą kwestia, czy autora obrazu z Mogiły należy szukać w środowisku dworskim, czy był nim np. uzdolniony malarz krakowski, który znał bezpośrednio jedną z realizacji bliskich portretowi z Zamku Królewskiego w Warszawie. Dorota Juszczak i Hanna Małachowicz nie znalazły podstaw do przypisania tego ostatniego dzieła ani artyście francuskiemu, ani żadnemu ze znanych malarzy czynnych na dworze Jana III Sobieskiego.


Literatura:

Katalog wystawy zabytków z czasów króla Jana III i Jego wieku, Kraków 1883 (wersja pełna, z dodatkami i tablicami), poz. kat. 85 na s. 13.

Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. I, Województwo krakowskie, pod red. Jerzego Szablowskiego, Warszawa 1953, vol. 1 – Tekst, s. 166.

Janusz Tadeusz Nowak, Witold Turdza, Skarby krakowskich klasztorów, Kraków 2000, s. 49, 68, il. 39 na s. 57.

Jerzy Żmudziński, Gest wotywny Marii Kazimiery, w: Maria Kazimiera Sobieska (1641–1716). W kręgu rodziny, polityki i kultury, redakcja naukowa Anna Kalinowska, Paweł Tyszka, seria Zamek Królewski w Warszawie – Muzeum. Studia i Materiały, VI, Warszawa 2017, s. 232 i przypis 17.

Informujemy, iż w celu optymalizacji treści dostępnych na naszej stronie internetowej oraz dostosowania ich do Państwa indywidualnych potrzeb korzystamy z informacji zapisanych za pomocą plików cookies na urządzeniach końcowych Użytkowników. Pliki cookies mogą Państwo kontrolować za pomocą ustawień swojej przeglądarki internetowej. Dalsze korzystanie z naszej strony internetowej, bez zmiany ustawień przeglądarki internetowej oznacza, iż akceptują Państwo stosowanie plików cookies. Potwierdzam, że aktualne ustawienia mojej przeglądarki są zgodne z moimi preferencjami w zakresie stosowania plików cookies. Celem uzyskania pełnej wiedzy i komfortu w odniesieniu do używania przez nas plików cookies prosimy o zapoznanie się z naszą Polityką prywatności.

✓ Rozumiem