Portret ukazuje stojącą ksienę Daniłowiczównę ukazaną niemal w całej postaci, która zwrócona jest lekko w lewą (heraldycznie) stronę. Ksieni ma surową, pociągłą, bladą twarz. Prawą ręką trzyma pastorał (w centrum jego złocistej, liściastej krzywaśni widnieje herb Daniłowiczów – Sas; trzon pastorału jest srebrny), a lewą przyciska do piersi księgę z czerwonymi brzegami kartek, w czarnej oprawie. Daniłowiczówna ubrana jest w czarny habit z białą podwiką, a na głowie ma kornet z czarnym welonem, na którym widnieje ciemnoczerwony krzyż. Przy prawej krawędzi pola obrazu, w głębi przedstawiony jest ołtarz z mensą ozdobioną złotym antepedium. Na mensie znajduje się mały ołtarzyk z krucyfiksem i figurką Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej w zwieńczeniu. Na ciemnobrązowym tle obrazu, za ołtarzem widoczny jest krucyfiks. Przed mensą wyobrażony został siedzący na zydlu nagi anioł o różowych skrzydłach, który pisze piórem w otwartej księdze. Jeszcze niżej, na ciemnoczerwonej poduszce znajdują się złote insygnia królewskie: zamknięta korona wyłożona czerwoną materią i berło. Na portrecie dwukrotnie powtórzony został napis odnoszący się do osoby portretowanej. Na księdze zapisywanej przez aniołka widoczny jest czarny napis: „Dorota | Magdalena | Daniłowiczow|na | Xieni Czwarta | Konwentu Lwo|wskiego | Reguły S[więtego] O[jca] | Benedykta | Żyła lat 77 | Xienią była | lat 47 | Vmarła Roku P[ańskiego] | 1687 | Dnia 26 | M[iesiąca] Marc[a]”. Niemal identyczna inskrypcja zapisana majuskułą widoczna jest w lewym górnym rogu obrazu – w końcowych partiach jest ona nieczytelna, ponieważ częściowo zakrywa ją krzywaśń pastorału.
Portret pochodzi z lwowskiego klasztoru benedyktynek i w 1946 roku został przetransportowany ze Lwowa do Krzeszowa. Był konserwowany w Krakowie w związku z wawelską wystawą jubileuszową odsieczy wiedeńskiej w 1983 roku – konserwacja ujawniła kilka faz powstawania wizerunku i jego przemalowania (szczegółowa relacja – por. Odsiecz Wiedeńska…, zob. Literatura). Obraz był ponownie konserwowany przed 2010 rokiem przez Marię Lelek z Krakowa.
Zabytek był kilkakrotnie publikowany, a najbardziej szczegółowo został omówiony przez Jerzego T. Petrusa w katalogu wawelskiej wystawy jubileuszowej z 1983 roku (tam szerzej omówione zostały też fazy powstawania wizerunku). Wiadomości o portrecie zebrane są na karcie inwentaryzacyjnej zabytku opracowanej w 2008 roku przez Beatę Sebzdę z Wrocławia (karta znajduje się w archiwum klasztoru).
Portret, należący do cyklu wyobrażeń przełożonych konwentu lwowskiego, przedstawia ukochaną ciotkę króla Jana III Sobieskiego, siostrę jego matki, Dorotę Magdalenę Daniłowiczównę, która pełniła funkcję ksieni od 1640 roku do śmierci w 1687 roku (s. Małgorzata Borkowska OSB, Leksykon zakonnic…, zob. Literatura, s. 228–229 – w pracy znajduje się charakterystyka osoby, jej zasług oraz zestawienie literatury; por. Aleksandra Skrzypietz, Dorota Daniłowiczówna – benedyktynka lwowska w listach Jana III Sobieskiego, w: Klasztory mnisze na wschodnich terenach dawnej Rzeczypospolitej od XVI do początku XX wieku, pod redakcją Jolanty Gwoździk, Rafała Witkowskiego, Andrzeja Marka Wyrwy, Poznań 2014, s. 171–182). Wiadomo – z relacji samego króla – że był on ze swoją ciotką emocjonalnie związany silniej niż z matką: pisał, że ciotkę „obserwuję jak matkę, a kocham bardziej, niżelim kochał matkę (bo też ona we mnie bardziej i więcej)” (Karolina Targosz, Piórem zakonnicy. Kronikarki w Polsce XVII wieku o swoich zakonach i swoich czasach, Kraków 2002, s. 159). Jej osobie klasztor lwowski zawdzięczał szczególną protekcję króla i jego liczne dary. Był to zresztą jeden z „rodzinnych” klasztorów Sobieskich – jego zakonnicami były: krewna późniejszego króla o imieniu Katarzyna, zmarła w 1648 roku, a także jego rodzona siostra, Anna Rozalia, zmarła w 1655 roku (zob. ks. Władysław Szołdrski, Z dziejów opactwa benedyktynek we Lwowie 1595–1945 i w Krzeszowie 1945–1970, Wrocław 1971, mnps w Archiwum Klasztoru Benedyktynek w Krzeszowie, s. 7). Obecnie w klasztorze krzeszowskim zachowało się kilka przedmiotów związanych z Daniłowiczówną (zob. obraz Św. Fortunat z klasztoru benedyktynek w Krzeszowie i relikwiarze z jej daru: relikwiarz św. Fortunata z klasztoru benedyktynek w Krzeszowie i para relikwiarzy wielu świętych z klasztoru benedyktynek w Krzeszowie), o innych wspomina literatura. Część z tych przedmiotów to dary królewskie dla konwentu benedyktynek, przekazane tam zapewne na ręce ksieni-ciotki. Niektóre z nich są nadal zachowane w Polsce (zob. makata typu arkadowego z klasztoru benedyktynek w Krzeszowie), niektóre są zaginione. Portret, będący niewątpliwie dziełem lokalnej, lwowskiej szkoły malarskiej, był kilkakrotnie zmieniany (zmniejszany) i przemalowywany. Większość tych zmian miała prawdopodobnie miejsce jeszcze w XVII wieku, częściowo może po śmierci ksieni. Insygnia zostały dodane najpóźniej, może w XIX lub w początkach XX wieku.
Literatura:
Łucja Charewiczowa, Daniłowiczówna Dorota (ur. ok. 1607 + 1687), w: Polski Słownik Biograficzny, T. IV, Kraków 1938, s. 419.
Odsiecz Wiedeńska 1683. Wystawa jubileuszowa w Zamku Królewskim na Wawelu w trzechsetlecie bitwy. Tło historyczne i materiały źródłowe, Kraków 1990, vol. 1 – poz. kat. 94 na s. 127–128 (notę opr. Jerzy T. Petrus), vol. 2 – il. 70.
S. Małgorzata Borkowska OSB, Leksykon zakonnic polskich epoki przedrozbiorowej, T. III: Wielkie Księstwo Litewskie i Ziemie Ruskie Korony Polskiej, Warszawa 2008, s. 229.
Michał Kurzej, Kościół p.w. Wszystkich Świętych i klasztor PP. Benedyktynek, w: Kościoły i klasztory Lwowa z okresu przedrozbiorowego (1), seria Materiały do Dziejów Sztuki Sakralnej na Ziemiach Wschodnich Dawnej Rzeczypospolitej, redakcja naukowa Jan K. Ostrowski, Część I, Kościoły i Klasztory Rzymskokatolickie Dawnego Województwa Ruskiego, Tom 19, Kraków 2011, s. 126, Portrety, poz. 4, il. 431.
