Wota Sobieskich. Tarcza (lub materiał na tarczę) ze skorupy żółwia z klasztoru paulinów na Jasnej Górze
DE EN PL
Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

Pasaż Wiedzy

Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

Wota Sobieskich. Tarcza (lub materiał na tarczę) ze skorupy żółwia z klasztoru paulinów na Jasnej Górze Jerzy Żmudziński
Tarcza (lub materiał na tarczę) ze skorupy żółwia

Tarcza została wykonana ze skorupy żółwia morskiego, prawdopodobnie z rodzaju Chelonia mydas, żyjącego zapewne w Morzu Śródziemnym lub w Oceanie Indyjskim.

Skorupa żółwia morskiego jest pozbawiona uchwytów, nie nosi też śladów montażu ani przystosowania do pełnienia funkcji bojowej czy dekoracyjnej.

Tarcza tradycyjnie uważana jest za jedno z trofeów wiedeńskich króla Jana III Sobieskiego ofiarowanych na Jasną Górę, co wydaje się bardzo prawdopodobne. Osobnym problemem jest czas przekazania daru (zob. niżej). Tarcza należała zapewne do zasobów skarbca jasnogórskiego, choć nie udało się jej zidentyfikować w dawnych inwentarzach, nie wspominają o niej także starsze przewodniki po skarbcu (zob. ks. Józef Adamczyk, Skarbiec Jasnogórski. Przewodnik po Jasnej Górze w Częstochowie. Część II, Częstochowa 1903, il. na s. 67, na której ukazano zespół zabytków uzbrojenia wiązanych tradycyjnie z Sobieskim – jednak bez tarczy; Wojciech Stanisław Turczyński, Przewodnik po Skarbcu Jasnogórskim, Częstochowa 1926, s. 19–20 – skorupa nie jest tu wzmiankowana). W 1982 roku tarcza została umieszczona na ekspozycji w Arsenale jasnogórskim (obecnie jest wystawiona w innym wnętrzu sanktuarium).

Obiekt został opublikowany w 1982 roku przez Aleksandra Czerwińskiego (w opracowaniu Aleksandra Czerwińskiego i Wandy Bigoszewskiej mowa jest o tym, że służył on „prawdopodobnie jako tarcza bojowa”; natomiast w artykule z 2005 roku Czerwiński określa skorupę jako: „materiał na tarczę”) i przez Zdzisława Żygulskiego, który uznał skorupę za tarczę, przyrównując ją do mauretańskich zabytków tego rodzaju (nazywanych adarga) wykonywanych ze skóry antylopy. Jerzy T. Petrus, który omówił obiekt bardziej szczegółowo w katalogu jubileuszowej wystawy zorganizowanej na Wawelu w 1983 roku, zauważył brak śladów montażu jakichkolwiek zaczepów, co jego zdaniem przesądza o czysto dekoracyjnym charakterze tej egzotycznej osobliwości. Badacz zwrócił uwagę na fakt, że tego rodzaju dekoracyjna tarcza została wymieniona wśród ruchomości wilanowskich po śmierci Jana III Sobieskiego w 1696 roku: w garderobie króla znajdowała się „koncha Zołwia Morskiego na kształt tarczy wielka” (zob. krytyczną w stosunku do poprzedniej edycję inwentarza – Anna Kwiatkowska, Inwentarz Generalny 1696 z opracowaniem, seria Ad Villam Novam. Materiały do Dziejów Rezydencji, Tom VI, Warszawa 2012, s. 95).

Notatka w spisach ruchomości króla, wskazana przez Petrusa, pozwala – ze sporą pewnością, zważywszy na niezwykłą rzadkość tego typu obiektów – na identyfikację zabytku jasnogórskiego z przedmiotem przechowywanym w Wilanowie w 1696 roku, niewątpliwie odziedziczonym następnie przez jednego z synów królewskich i ofiarowanym do sanktuarium jasnogórskiego. Byłaby to przesłanka potwierdzająca hipotezę, że zdecydowana większość – jeśli nie wszystkie – z zachowanych na Jasnej Górze przedmiotów uchodzących za trofea odsieczy wiedeńskiej trafiła do klasztoru z woli synów królewskich, a nie samego monarchy. Trudno rozstrzygnąć, czy tarcza była traktowana przez monarchę bardziej jako pamiątka militarna czy jako osobliwość przyrodnicza. Słuszniejsza wydaje się ta druga sugestia, Sobieski posiadał bowiem szereg obiektów tego rodzaju (m.in. róg jednorożca, zasuszonego (?) krokodyla itp. – zob. A. Kwiatkowska, Inwentarz Generalny…, s. 52–53), tworzących namiastkę gabinetu osobliwości, tak chętnie tworzonego przez kolekcjonerów doby nowożytnej.


Literatura:

Zdzisław Żygulski jun., Trofea wiedeńskie, „Studia Wilanowskie”, T. III–IV, 1978, s. 113.

Aleksander Czerwiński, Wanda Bigoszewska, Arsenał Twierdzy Jasnogórskiej. Przewodnik, Jasna Góra 1982, s. 25–26.

Zdzisław Żygulski jun., Stara broń w polskich zbiorach, Warszawa 1982, poz. kat. 127 na s. 127.

Zdzisław Żygulski jun., Stara broń w polskich zbiorach, wydanie II poprawione, Warszawa 1984, poz. kat. 127 na s. 127, il. na s. 126.

Odsiecz Wiedeńska 1683. Wystawa jubileuszowa w Zamku Królewskim na Wawelu w trzechsetlecie bitwy. Tło historyczne i materiały źródłowe, 1–2, Kraków 1990, vol. 1 – poz. kat. 561 na s. 304 (notę opr. Jerzy T. Petrus).

Jerzy T. Petrus, Kościoły i klasztory Żółkwi, seria Materiały do Dziejów Sztuki Sakralnej na Ziemiach Wschodnich Dawnej Rzeczypospolitej, red. Jan K. Ostrowski, Cz. I, Kościoły i Klasztory Rzymskokatolickie Dawnego Województwa Ruskiego, T. 2, Kraków 1994, s. 64.

Zofia Rozanow, Ewa Smulikowska, Pamiątki po Sobieskich na Jasnej Górze, w: Tron Pamiątek ku czci „Najjaśniejszego, Niezwyciężonego Jana III Sobieskiego Króla Polskiego” w trzechsetlecie śmierci 1696–1996, [katalog wystawy], Muzeum Pałac w Wilanowie, 17 czerwca–30 września 1996, Warszawa 1996, s. 58.

Jan Golonka OSPPE, Jerzy Żmudziński, Skarbiec Jasnej Góry, Jasna Góra 2000, s. 259.

Aleksander Czerwiński, Militaria jasnogórskie. Opracowanie bronioznawcze, konserwacja i ekspozycja zbiorów, „Muzealnictwo Wojskowe”, T. 8, 2005, s. 73.

U tronu Królowej Polski. Jasna Góra w dziejach kultury i duchowości polskiej, Katalog wystawy pod kierunkiem Jana Golonki OSPPE, Przemysława Mrozowskiego, Jerzego Żmudzińskiego, Zamek Królewski w Warszawie, 15 grudnia 2006–11 marca 2007, Warszawa 2006, s. 174 (w obrębie noty opr. przez Jana Golonkę i Jerzego Żmudzińskiego).

Magdalena Górska, Barbara Milewska-Waźbińska, W teatrze życia i sławy Jana III Sobieskiego czyli widowisko wilanowskie, Warszawa 2010, s. 107.

Jan III Sobieski. Polski król w Wiedniu, [katalog wystawy], Österreichische Galerie Belvedere, Wien, Winterpalais, 7 lipca–1 listopada 2017 roku, wyd. Paweł Jaskanis i Stella Rollig, red. Maike Hohn i Konrad Pyzel, München 2017 (wydana została także równoległa wersja niemiecka), poz. kat. 89 na s. 224 (notę opr. Jerzy Żmudziński), il. na s. 225.

Jerzy Żmudziński, Jan III Sobieski wraca spod Wiednia – królewskie trofea i wota w świątyniach Polski, w: Jan III Sobieski. Polski król w Wiedniu, [katalog wystawy], Österreichische Galerie Belvedere, Wien, Winterpalais, 7 lipca–1 listopada 2017 roku, wyd. Paweł Jaskanis i Stella Rollig, red. Maike Hohn i Konrad Pyzel, München 2017, s. 218–221, (wydana została także równoległa wersja niemiecka), s. 219.

Informujemy, iż w celu optymalizacji treści dostępnych na naszej stronie internetowej oraz dostosowania ich do Państwa indywidualnych potrzeb korzystamy z informacji zapisanych za pomocą plików cookies na urządzeniach końcowych Użytkowników. Pliki cookies mogą Państwo kontrolować za pomocą ustawień swojej przeglądarki internetowej. Dalsze korzystanie z naszej strony internetowej, bez zmiany ustawień przeglądarki internetowej oznacza, iż akceptują Państwo stosowanie plików cookies. Potwierdzam, że aktualne ustawienia mojej przeglądarki są zgodne z moimi preferencjami w zakresie stosowania plików cookies. Celem uzyskania pełnej wiedzy i komfortu w odniesieniu do używania przez nas plików cookies prosimy o zapoznanie się z naszą Polityką prywatności.

✓ Rozumiem